เลิกเหล้า เข้าสวน
เปลี่ยนคนเมาเป็นคนใหม่
สวนดาวเรืองพร้อมดอกสีสันสดใส ในเนื้อที่ประมาณ 2 งาน ที่มีเจ้าของสวนคอยดูแลเอาใจใส่อย่างใกล้ชิด นี่คือสวนที่เกิดจากน้ำพักน้ำแรงของ สำรวย เครือเนตร ชาวบ้านอีทุย ต.ห้วยสามพาด อ.ประจักษ์ศิลปาคม จ.อุดรธานี จากเดิมที่เมื่อก่อนเขาเคยเป็นนักดื่มเหล้าตัวยง ถึงขนาดดื่มแล้วไม่เป็นอันทำอะไรเสียทั้งงานและสุขภาพ ซึ่งปัญหาจากการดื่มเหล้านี่เองทำให้เขาตัดสินใจเลิก จากนักดื่มทุกวันกลับมาเป็นคนใหม่ แม้จะมีเสียงจากเพื่อนบ้านตั้งคำถามถึงความเป็นไปได้
“เมื่อก่อนดื่มเหล้าจนไม่กินข้าวกินน้ำ ไม่เคยมีใครคิดว่าจะเลิกได้ เวลามีงานบุญตามหมู่บ้านต่างๆ ก็ไปเที่ยวตามบ้านเพื่อน และเมาทุกที่ที่ไปค่ำที่ไหนนอนที่นั่น จนไม่เป็นอันทำงาน รู้สึกว่าทำตัวน่าเกลียดไม่เป็นที่เคารพของผู้คน เมาแล้วก็นอนพอตื่นเช้าเพื่อนๆ ก็มักเอาน้ำมาล้างหน้าเพื่อจะปลุกให้ตื่น และภาษาที่เรามักใช้กันคือเอาเหล้ามาถอน แต่ยิ่งถอนก็ยิ่งเมาเพิ่ม เหมือนซ้ำเติมความเมาลงไปอีก จึงมาคิดดูว่าเราสมควรเลิก เพราะถ้าดื่มไปเรื่อยๆ คงไม่ไหวร่างกายก็แย่ การงานก็เสีย สังคมก็ตราหน้า” สำรวยเล่าให้ฟังถึงพฤติกรรมช่วงที่เขาดื่มเหล้า ในที่สุดด้วยความตั้งใจอย่างแน่วแน่ ประกอบกับสมาชิกในชุมชนให้กำลังใจ ทำให้วันนี้สำรวย เครือเนตร กลายเป็นคนใหม่ พร้อมมีอาชีพใหม่และสวนดาวเรืองคือสิ่งที่เขาภาคภูมิใจ
“ทุกวันนี้ผมเหมือนมีชีวิตใหม่ หลังจาก เลิกเหล้า ก็มาปลูกสวนดาวเรือง เมื่อก่อนที่นี่จะปลูกตะไคร้แต่คิดว่าสวนดาวเรืองน่าจะทำรายได้มากกว่าเพราะเห็นผลจากพ่อตา จึงลองทำดูและทำเรื่อยมา ทุกวันนี้ตื่นเช้ามาผมก็มาสวนเลย มาขลุกอยู่ที่นี่ทั้งวันถ้าไม่มีธุระไปที่อื่น เพราะเราไม่ดื่มเหล้าทำให้ทำงานได้อย่างเต็มที่และสุขภาพก็ดีขึ้นมาก” สำรวยเล่าความรู้สึกให้ฟังจากความสุขที่ได้รับหลังจากที่ลงมือปลูกสวนดาวเรือง
เช่นเดียวกับ สมหมาย เอื้ออารีย์ เจ้าของฟาร์มเห็ดนางฟ้า เห็ดซึ่งเป็นที่นิยมของชาวบ้าน แต่กว่าจะมีวันนี้ เธอเองก็เคยเป็นนักดื่มมาไม่น้อยเช่นกัน เพราะเมื่อก่อนเธอทั้งดื่มเหล้าและทำงานจนส่งผลต่อสุขภาพ ทำให้เธอตัดสินใจ เลิกเหล้า และเริ่มต้นกับสิ่งดีๆ “เมื่อก่อนดื่มทั้งเหล้าและเบียร์ เพราะตัวเองเป็นแม่ค้า หลังจากเลิกงานก็เป็นเวลาดื่มกับเพื่อนๆ ที่ขายของด้วยกัน เพราะเมื่อก่อนจะตระเวนขายของตามงานต่างๆ ทำให้ได้ดื่มแทบทุกวัน จนต่อมามีอาการเจ็บท้องจนได้นอนโรงพยาบาลจึงตัดสินใจเลิกในที่สุด” อดีตแม่ค้าที่วันนี้ผันตัวเองมาเป็นเจ้าของฟาร์มเห็ดนางฟ้า เล่าให้ฟังถึงช่วงชีวิตที่เธอดื่มเหล้า
วันนี้โรงเห็ดเล็กๆ ข้างบ้านที่มีดอกเห็ดสีขาวบานสะพรั่ง คือชีวิตใหม่ที่เธอมีความภูมิใจ ทั้งภูมิใจที่เลิกเหล้าได้และส่งผลต่อสุขภาพที่ดี รวมถึงรายได้ที่พ่วงตามมาจากการเพาะเห็ดขาย แต่ทั้งหมดนี้ต้องยกความดีความชอบให้แก่ทีมผู้นำชุมชนที่ได้เล็งเห็นปัญหาของลูกบ้านจนต่อมาได้ร่วมกันดำเนินโครงการ “ชุมชนน่าอยู่ งานกฐิน บุญมหาชาติและงานศพปลอดเหล้า บ้านอีทุย” โดยการสนับสนุนของสำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ ซึ่งเป็นโครงการที่เปลี่ยนชุมชน เพราะหลายคนในหมู่บ้านได้ปรับเปลี่ยนวิถีชีวิต จากเมื่อก่อนที่เคยเป็นนักดื่มและทุกวันนี้ได้กลายเป็นนักพัฒนาที่ทำกิจกรรมร่วมกับชุมชน และแน่นอนทั้งสำรวยและสมหมาย ก็คือเป็นผลลัพธ์ที่เกิดจากโครงการนี้
ชุมชนบ้านอีทุยแม้จะเป็นชุมชนเล็กๆ ที่มีครัวเรือนแค่ 76 หลังคา และมีประชากรแค่ 400 กว่าคน แต่ปัญหานักดื่มเหล้าก็มีไม่น้อยเช่นกัน ซึ่งรวมถึงเยาวชนในหมู่บ้าน สุดใจ อนุพันธ์ ผู้ใหญ่บ้านอีทุยเล่าให้ฟังว่า “เมื่อก่อนปัญหาในหมู่บ้านมักจะเกิดจากลูกบ้านดื่มเหล้าและทะเลาะวิวาท จนผู้นำต้องได้แก้ปัญหาอยู่ตลอด นอกจากนี้ในงานบุญประเพณีก็มักจะมีความวุ่นวายของวัยรุ่นเพราะการดื่มแล้วเมา รวมถึงอุบัติเหตุที่เกิดจากการเมาแล้วขับก็มีอยู่บ่อยๆ และสร้างความเสียหายให้แก่ชุมชนอย่างมาก” ผู้ใหญ่บ้านอีทุย กล่าว
การดำเนินการใช้กระบวนการในหลายรูปแบบ แต่สิ่งที่สำคัญคือการทำงานเป็นทีมและให้ความสำคัญกับสมาชิกลูกบ้าน โดยอาศัยเวทีประชาคมหมู่บ้านในนาม “สภาผู้นำชุมชนบ้านอีทุย” เป็นสถานที่ในการถกเถียงแลกเปลี่ยนและหารูปแบบการแก้ไขปัญหาร่วมกัน ที่มีทั้งการเดินรณรงค์ การติดป้ายทั่วหมู่บ้าน นอกจากนี้ในช่วงเทศกาลเข้าพรรษาก็มีการจัดกิจกรรมงดเหล้าเข้าพรรษา โดยให้สมาชิกลูกบ้านมาลงชื่อเพื่อปฏิญาณการงดเหล้าและพอทำได้ตามสัญญาก็มอบใบประกาศเพื่อเป็นขวัญกำลังใจ
งานบุญประเพณีต่างๆ ทั้งงานกฐินและงานบุญมหาชาติ ที่เมื่อก่อนเคยมีเหล้าในงาน แต่หลังจากเริ่มดำเนินโครงการ ภาพเหล่านั้นก็ได้หายไป พร้อมกับการสร้างวัฒนธรรมใหม่เพื่อให้ชุมชนเห็นว่า แม้ในงานจะไม่มีเหล้า แต่ทุกคนก็ยังสนุกสนานรื่นเริง อีกทั้งงานศพปลอดเหล้าก็คือสิ่งที่ทุกคนภูมิใจในความสำเร็จ
องอาจ ปิ่นละออ หนึ่งในแกนนำชุมชนผู้เป็นหัวเรี่ยวหัวแรงสำคัญของโครงการกล่าวว่า “ในกระบวนการเราเอาข้อมูลสถานการณ์การดื่มเหล้าในชุมชนมาคุยกันกับคณะกรรมการชุมชนที่ร่วมดำเนินโครงการ และนำรายชื่อคนที่ดื่มเหล้าจัดๆ มาดูเพื่อวางแผนการแก้ปัญหา จากนั้นก็เข้าไปคุยกับผู้ที่ดื่มและถามถึงความสมัครใจในการ เลิกเหล้า และก็มีคนที่อยาก เลิกเหล้า มาลงชื่อ ซึ่งต่อมาก็มีทั้งคนที่เลิกได้ถาวรและไม่ถาวร แต่คนที่เลิกไม่ได้เราก็ไม่ว่ากัน เพียงแค่ทุกคนต้องทำตามกติกาของชุมชนว่าจะต้องมีการลด ละ เลิกเหล้าในกิจกรรมต่างๆ ที่ชุมชนได้วางระเบียบไว้ นี่คือจุดเริ่มต้น ต่อมาจึงได้มีการรณรงค์และชวนเยาวชนเข้ามาร่วมกิจกรรม เพื่อเป็นการสกัดนักดื่มหน้าใหม่ ซึ่งก็ได้รับความร่วมมือจากเยาวชนเป็นอย่างดี และทุกวันนี้ได้กลายเป็นส่วนสำคัญในการดำเนินกิจกรรม”
สิ่งที่ทุกคนภูมิใจที่สุดคือ วันนี้ในหมู่บ้านเต็มไปด้วยสวนพืชผักและอาหารที่รายล้อม ซึ่งเป็นสวนของกลุ่มผู้ เลิกเหล้า จากการดำเนินโครงการ ที่พวกเขาเรียกชื่ออย่างเก๋ๆ ว่ากลุ่ม “ เลิกเหล้า เข้าสวน ” ซึ่งแน่นอนทั้งสวนดาวเรืองของสำรวย เครือเนตร และฟาร์มเห็ดของสมหมาย เอื้ออารีย์ ก็เป็นหนึ่งในนั้น จากเวลาที่เคยนำไปใช้กับการดื่มเหล้า วันนี้หลายคนปลูกพืชผัก และเลี้ยงสัตว์ ที่มีทั้ง กบ ปลา ไก่ และอื่นๆ ไว้กินเอง เหลือกินก็แบ่งขาย เป็นกิจกรรมที่ทั้งสร้างสุขภาพทางกาย ทางใจ และเสริมรายได้ นำมาซึ่งความภูมิใจของคนรอบข้าง จนกลายเป็นแบบอย่างให้แก่คนอื่นๆ
จากเมื่อก่อนที่เคยมองดูชุมชนห่างๆ วันนี้ทั้งสำรวยและสมหมายพร้อมสมาชิกกลุ่ม เลิกเหล้า เข้าสวนคนอื่นๆ ได้กลายเป็นกำลังหลัก ในการทำกิจกรรมในหมู่บ้าน แววตาที่เปี่ยมไปด้วยความสุข คือสิ่งที่สัมผัสได้จากพวกเขา พลังจากความร่วมลงมือและการให้กำลังใจซึ่งกันและกัน คือสิ่งที่ผลักดันให้กิจกรรมของบ้านอีทุยก้าวมาถึงจุดนี้ เพราะการ เลิกเหล้า คือการเปลี่ยนทัศนคติของคนซึ่งเป็นเรื่องที่แสนยาก แต่ถ้าทุกคนเปลี่ยนและลงมือทำด้วยศรัทธาแล้ว นี่คือพลังที่ยิ่งใหญ่ และวันนี้ชุมชนบ้านอีทุยแห่งนี้ ทำได้แล้ว
---------------------
( เลิกเหล้า เข้าสวน : เปลี่ยนคนเมาเป็นคนใหม่ : โดย...กมล หอมกลิ่น มูลนิธิสื่อสร้างสุข )