รู้ทันโรคระบาดจากสัตว์สู่คน

  
          ข่าวโรคปอดปริศนาที่ระบาดในเมืองอู่ฮั่น สาธารณรัฐประชาชนจีน สร้างความตื่นตระหนกให้แก่นานาชาติในทันทีที่มีการเปิดเผยเมื่อต้นเดือนนี้ว่าได้คร่าชีวิตคนไป 1 คน และพบผู้ป่วยกว่า 40 ราย มีอาการคล้ายคลึงกัน คือ มีไข้ หายใจลำบากและปอดอักเสบ โดยมีข้อสันนิษฐานเบื้องต้นว่ามาจากเชื้อโรคในตลาดจำหน่ายอาหารทะเลแห่งหนึ่งของเมือง

          องค์การอนามัยโลก หรือ ฮู แจ้งว่าจากการตรวจสอบเบื้องต้น ทางการจีนพบว่าสาเหตุน่าจะเกิดจากไวรัสโคโรนาสายพันธุ์ใหม่ แต่ไม่ใช่โรคซาร์ส (SARS) โรคเมอร์ส (MERS) ไข้หวัดใหญ่ ไข้หวัดนก อะดีโนไวรัส และเชื้อทางเดินหายใจทั่วไปอื่นๆ ในขณะที่สํานักงานการบินพลเรือนแห่งประเทศไทย (กพท.) ประกาศเฝ้าระวังสถานการณ์เพื่อควบคุมการระบาดของโรค

          ผศ.นพ.โอภาส พุทธเจริญ จากหน่วยโรคติดเชื้อ ภาควิชาอายุรศาสตร์ คณะแพทยศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย และศูนย์โรคอุบัติใหม่ทางคลินิก โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์ กล่าวว่า เมื่อพิจารณาจากรูปแบบการเกิดโรคระบาดที่จีนก็มีความเป็นไปได้สูงว่าเป็นการติดเชื้อจากสัตว์ไปสู่มนุษย์อย่างที่เคยเกิดขึ้นมาในอดีต เช่น โรคซาร์ส หรือ โรคเมอร์ส

          “โดยปกติโรคระบาดจากสัตว์ไปยังคนที่เกิดขึ้นบ่อยๆ มักจะเป็นเชื้อไวรัสประเภทโคโรนาไวรัส หรืออินฟลูเอนซาไวรัส (เชื้อไข้หวัดใหญ่) สาเหตุการระบาดคือการเข้าไปสัมผัสหรือคลุกคลีกับสัตว์ที่มีเชื้อโรคอยู่โดยสัตว์อาจมีหรือไม่มีอาการ และบางครั้งเชื้อมีการกลายพันธุ์ที่เหมาะสมพร้อมที่กระโดดมายังคน ซึ่งก็บอกไม่ได้ว่าการกลายพันธุ์จะเกิดเมื่อใด”

          ผศ.นพ.โอภาส พุทธเจริญ อธิบายว่า การระบาดจะเป็นวงกว้างมากขึ้นหากเชื้อไวรัสปรับตัวและมีคุณสมบัติพร้อมที่การแพร่จากคนสู่คน ซึ่งล่าสุดในขณะนี้ยังไม่มีข้อมูลที่ยืนยันว่าโรคปอดติดเชื้อที่เกิดขึ้นที่เมืองอู่ฮั่นนี้จะพัฒนาพันธุ์จนกลายเป็นการระบาดจากคนสู่คนได้หรือไม่ เพราะต้องอาศัยเวลาวิจัยทางวิทยาศาสตร์เพิ่มเติมเพื่อหาสาเหตุการระบาด และวิธีการป้องกันรักษาไวรัสตัวใหม่นี้

          อย่างไรก็ตามไม่ควรตระหนกจนเกินไปเพราะมีโรคบางชนิดที่จะระบาดเพียงในสัตว์เท่านั้น และไม่ติดต่อมาสู่คน เช่น โรคไข้หวัดหมูแอฟริกาที่ระบาดทั่วทวีปเอเชีย ณ ปัจจุบันก็ระบาดเฉพาะในหมู และทำให้หมูล้มตาย แต่นับเป็นคนละชนิดกับไข้หวัดหมู (Swine Flu) ที่เคยระบาดมาสู่คน

          สาเหตุความเป็นไปได้ของโรคระบาดในปัจจุบันเกิดจากการเข้าไปสัมผัสกับสัตว์ที่เป็นพาหะ “เมื่อไม่กี่ปีมานี้มีเหตุการณ์โรคอีโบลาระบาดที่คร่าชีวิตคนไปหลักหมื่น สาเหตุก็มาจากการไปสัมผัสกับสัตว์ที่มีเชื้อในตอนนั้น ซึ่งสันนิษฐานว่าเป็นค้างคาว เพราะมนุษย์ทำการเปลี่ยนแปลงทางระบบนิเวศวิทยา เช่นไปถางป่าเพื่อทำที่อยู่อาศัย คนอยู่ใกล้สัตว์ก่อโรคมากขึ้น มีโอกาสสัมผัสสัตว์ เลยติดเชื้อตามมา และที่ระบาดกันเยอะเพราะว่า โรคอีโบลาติดต่อได้ง่ายมาก”

          ผศ.นพ.โอภาส กล่าวว่า ไม่จำเป็นต้องวิตกกังวลในขณะนี้ เพราะยังไม่มีรายงานการระบาดจากคนสู่คน ดังนั้นวิธีปฏิบัติตนอย่างง่ายที่สุดคือการหลีกเลี่ยงการสัมผัสกับสัตว์ที่อาจจะเป็นพาหะ และป้องกันตัวเองจากผู้ที่มาจากแหล่งที่มีอาการระบาดของโรคซึ่งส่งผลต่อระบบทางเดินหายใจ และต้องติดตามข่าวอย่างใกล้ชิด

          สำหรับความก้าวหน้าในการศึกษาวิจัยเรื่องโรคระบาดจากคนสู่สัตว์นี้ ศูนย์โรคอุบัติใหม่ทางวิทยาศาสตร์สุขภาพ จุฬาฯ ร่วมกับมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ สำรวจว่าโอกาสที่เชื้อโรคจะกระโดดจากสัตว์มาสู่คนได้หรือเปล่า ไวรัสในสัตว์มีการกลายพันธุ์มากน้อยแค่ไหน เทคโนโลยีปัจจุบันช่วยให้ทีมวิจัยตรวจสอบแนวโน้มการติดเชื้อจากสัตว์สู่คนได้มากขึ้น โดยตรวจสอบดูว่าสัตว์กลุ่มเสี่ยง หรือมีแนวโน้มที่จะเป็นพาหะของโรคติดต่อมีพันธุกรรมของไวรัสในร่างกาย หรือไม่ อย่างไร
 

          “เราดูในสัตว์ก่อน เช่น ค้างคาว ไปจับมาแล้วตรวจดูว่าสามารถมีเชื้อโรคอะไรที่จะกระโดดจากค้างคาวมาหาคนได้ไหม ก็เป็นอีกวิธีการหนึ่งในการตรวจสอบเพื่อหาทางป้องกัน เพราะการกลายพันธุ์ของไวรัสเกิดขึ้นอยู่ตลอดเวลา และเราไม่สามารถไปควบคุมได้”

          นอกจากนี้เทคโนโลยีปัจจุบันก็มีการพัฒนามากขึ้นทำให้สามารถตรวจสารพันธุกรรมไวรัสได้ดีขึ้น ทำให้มีการตรวจสอบโรคระบาดได้รวดเร็วมากขึ้น และมีการเผยแพร่แลกเปลี่ยนข้อมูลกันได้อย่างมีประสิทธิภาพ ทำให้สามารถวางแผนรับมือได้อย่างรวดเร็ว

          “เรามีบทเรียนจากโรคระบาดในอดีตที่ผ่านมาเยอะ ทำให้สามารถสร้างระบบป้องกันได้ทันท่วงที ทางกระทรวงสาธารณสุขของไทยเองก็มีระบบเฝ้าระวังและระบบคัดกรองตลอดผู้ที่เดินทางจากพื้นที่ที่มีความเสี่ยง คนไทยไม่ควรตื่นตระหนกหรือหวาดระแวงเกินกว่าเหตุ ทางการจีนรวมถึงไทยเองก็มีการเฝ้าติดตามและระมัดระวังอย่างเข้มงวด ควรติดตามข่าวใกล้ชิด เตรียมความพร้อมและระมัดระวังตัวไว้ดีกว่า” ผศ.นพ.โอภาส กล่าว