พระราชดำริ 'พระพันปีหลวง' สู่โขนไทย มรดกโลก เอกลักษณ์วัฒนธรรมชาติ | คมชัดลึก

"โขน"นาฏกรรมชั้นสูงของไทย ที่มีบันทึกไว้ว่า สืบสาน ถ่ายทอดกันมาตั้งแต่ "สมัยกรุงศรีอยุธยา"เป็นราชธานี ใช้แสดงในราชสำนัก งานพิธีหลวง และถ่ายทอดคติคุณธรรมผ่านบท "รามเกียรติ์" ผ่านยุคสมัยมาจวบจนปัจจุบัน ที่ "โขน"ประเทศไทย ได้ขึ้นทะเบียนเป็น "มรดกวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ของมนุษยชาติ"

 

ในช่วงหนึ่ง "การแสดงโขน" เกิดภาวะซบเซา มีคนแสดงน้อย ผู้ชมลดลง งานหัตถศิลป์ที่เกี่ยวข้องก็อ่อนแรงลง ภายใต้ความห่วงใยนี้ "สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง" ทรงมีพระราชดำริว่า "ถ้าไม่มีใครดู ฉันจะดูเอง" เพื่อฟื้นฟูศิลปะการแสดงโขนขึ้นใหม่ 

• พระองค์ทรงพระราชทานพระราชทรัพย์ส่วนพระองค์ จำนวน 300,000 บาท ให้ กรมศิลปากร เพื่อค้นคว้าและพัฒนาเครื่องแต่งกายโขนตามแบบโบราณขึ้นมาใหม่
   
• พระองค์ทรงมีพระราชเสาวนีย์ให้มีการคัดเลือกนักแสดงรุ่นใหม่ให้เข้ามามีส่วนร่วม สร้างโอกาสให้เยาวชนไทยได้เรียนรู้ศิลปะโขนอย่างจริงจัง
   
• ด้วยพระราชกรณียกิจอันทรงคุณค่านี้ การแสดงโขนที่อยู่ภายใต้ มูลนิธิส่งเสริมศิลปาชีพ ในสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง จึงมีชื่อเรียกว่า "โขนพระราชทาน หรือ โขนศิลปาชีพ" 

 

 

จุดเด่น และ ความสำคัญ

 

• โขนพระราชทานไม่เพียงแค่การแสดงโขนแบบเดิม แต่ผสมผสานงานหัตถศิลป์และวิจิตรศิลป์ไทยอย่างครบถ้วน ทั้งเครื่องแต่งกาย เครื่องประดับ ฉากเวที ดนตรีไทย ฯลฯ 

 

• มีการใช้ผ้าทอไทยชั้นสูง เช่น "ผ้ายกเมืองนคร(นครศรีธรรมราช)" ที่ถูกฟื้นขึ้นมาเป็นส่วนหนึ่งของพัสตราภรณ์โขน เพื่อเชิดชูงานหัตถศิลป์ไทยให้ยั่งยืน 

 

• เมื่อวันที่ 29 พฤศจิกายน พ.ศ.2561 ในการประชุมของ องค์การยูเนสโก ณ สาธารณรัฐมอริเชียส โขนไทยภายใต้ชื่อภาษาอังกฤษ Khon, masked dance drama in Thailand ได้ขึ้นทะเบียนเป็น "มรดกวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ของมนุษยชาติ" (Representative List of the Intangible Cultural Heritage of Humanity) ซึ่งเป็นรายการแรกของไทยที่ได้รับการขึ้นทะเบียน 

 

การขึ้นทะเบียนดังกล่าวแสดงให้เห็นว่าโขนไม่ใช่แค่ "การแสดง" แต่เป็นตัวแทนของวัฒนธรรมไทยทั้งมวล ที่มีคุณค่าในระดับนานาชาติ โครงการโขนพระราชทานช่วยให้มีการคัดเลือกนักแสดงรุ่นใหม่เข้ามาเพิ่มมากขึ้น แสดงถึงการถ่ายทอดองค์ความรู้จากรุ่นสู่รุ่น งานหัตถศิลป์ที่เกี่ยวข้องได้รับการฟื้นฟู มีชีวิตชีวาขึ้น มีคนสนใจศึกษาและฝึกฝนเพิ่มมากขึ้น

 

ทำไมจึงถือว่าเป็น “เอกลักษณ์ไทยที่จับต้องไม่ได้”

เพราะโขนรวมเอาองค์ความรู้หลายแขนง ทั้งนาฏศิลป์ ดนตรี บทเจรจา วรรณคดีไทย งานหัตถศิลป์ และอัตลักษณ์ไทยแบบแท้ ซึ่งไม่สามารถจับวัตถุเดียวได้ แต่เป็นกระบวนการ และประสบการณ์ ที่ต้องสืบทอด

การขึ้นทะเบียนกับยูเนสโกทำให้โขนได้รับการยอมรับถึงระดับ “มรดกของมนุษยชาติ” มากไปกว่าวัตถุหรือสิ่งปลูกสร้างใด ๆ 

 

สรุปสำหรับผู้สนใจ

หากคุณอยากสัมผัสความงดงามของศิลปะไทยอย่างแท้จริง ลองชมการแสดงโขนพระราชทานของมูลนิธิส่งเสริมศิลปาชีพฯ ไม่เพียงเป็นความบันเทิงแต่ยังเป็นบทเรียนวัฒนธรรมไทย ที่ได้รับพระมหากรุณาธิคุณจากสมเด็จพระบรมราชชนนีพันปีหลวง ทรงเป็นแรงบันดาลใจให้ศิลปวัฒนธรรมไทยไม่สูญหาย และขึ้นเป็นมรดกโลกที่เราทุกคนควรภาคภูมิใจ