กรมพลัมภัง

 เมื่อ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมกล้าเจ้าอยู่หัว มีพระบรมราชโองการตั้งกระทรวงมหาดไทย ในปี พ.ศ.2435 โดยโปรดเกล้าฯ ให้ สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ เป็นเสนาบดีพระองค์แรก นั้น กระทรวงมหาดไทยเมื่อแรกตั้ง ประกอบด้วยหน่วยงาน 3 กรมด้วยกัน ได้แก่ กรมมหาดไทยกลาง ทำหน้าที่ดูแลกิจการทั่วไป กรมมหาดไทยฝ่ายเหนือ ทำหน้าที่ปราบปรามโจรผู้ร้าย และงานด้านอัยการกับกรมพลัมภัง ทำหน้าที่เกี่ยวกับการปกครองท้องที่ 

 สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ ได้ทรงอรรถาธิบายคำว่า พลัมภัง ประทานแก่พระยาอินทรมนตรี มีความตอนหนึ่งว่า “อันว่า กลาโหม มหาดไทย และพลัมภัง ทั้ง 3 คำนี้ มิใช่ภาษาไทย คงเป็นคำมาแต่ภาษาสันสกฤตหรือมคธ (ฝรั่งเรียกว่าภาษา “บาลี”) ได้ลองค้นดูในหนังสือพจนานุกรมภาษาอังกฤษของอาจารย์ซิลเดอร์...แต่คำพลัมภังมีเพียงเค้าเงื่อนในพจนานุกรมเป็น 2 ศัพท์ คือว่า

 “พลัม” แปลว่า Strength, Power, Force ล้วนหมายความว่า กำลัง อย่าง 1 อีกนัยหนึ่งแปลว่า “ทหารบก” Army หรือ “กองทัพ” Troop และพจนานุกรมมีอีกคำหนึ่งว่า “อัมโภ” Ambho แปลว่า “ก้อนกรวด” Pebble ถ้าเอาสองคำนี้เข้าสนธิกันเป็น “พลัมโภ” ดูใกล้กับคำพลัมภัง ประหลาดอยู่ที่ตามกฎหมายทำเนียบศักดินา มีกรมพลัมภังอยู่ในกระทรวงมหาดไทย และในกระทรวงกลาโหม เจ้ากรมพลังภังมหาดไทยเป็นที่พระยาจ่าแสนบดี และเจ้ากรมพลัมภังกลาโหมเป็นที่พระยาเสาวราชภักดี ฉันได้เคยสืบถามพวกข้าราชการชั้นเก่าในกระทรวงมหาดไทยว่ากรมพลัมภังแต่เดิมนั้นมีหน้าที่อย่างไรเขาบอกว่ากรมพลัมภังนั้นกล่าวกันมาว่า แต่โบราณเป็นเจ้าหน้าที่สำหรับคุมปืนใหญ่ ถ้าเช่นนั้นชื่อกรมพลัมภังก็อาจจะมาแต่คำ “พลัมโภ” ที่ในพจนานุกรมแปลคำ“อัมโภ” ว่า “ก้อนกรวด” อาจหมายถึงวัตถุที่ใช้เป็นกระสุนของปืนใหญ่ชั้นเดิมก็เป็นได้...”

 คุณพ่วง สุวรรณรัฐ อดีตปลัดกระทรวงมหาดไทย ซึ่งเคยรับราชการที่กรมพลัมภัง เมื่อปี พ.ศ.2484 ได้บันทึกไว้ว่า “กรมพลำพังหรือพลำภังค์ หรือพลัมภังค์ นั้น อยู่ในกรมมหาดไทย ซึ่งเปรียบเสมือน หนึ่งเป็นกรมกำลังพลรวมกับกรมเสนาธิการของกระทรวงกลาโหมนั่นเอง เพราะงานทุกอย่างของกระทรวงนั้น กรมมหาดไทยเป็นผู้ปฏิบัติจัดทำ โดยมีกองพลำพังเป็นเจ้าหน้าที่โดยตรง งานของกองพลำพังจึงเป็นหัวใจของงานมหาดไทย หรือเป็นกองงานทำหน้าที่สมุหนายกในสมัยโบราณคู่กับตำแหน่งสมุหกลาโหมนั่นเอง...สมัยนั้น หัวหน้ากองพลำพัง ซึ่งเดิมเรียกว่าเจ้ากรม คือคุณพระอรรถนิพนธ์ปรีชา (ฮวด คันธะยุกตะ)...ใน พ.ศ.2505 กองพลัมภัง จึงได้เปลี่ยนชื่อเป็นกรมการปกครอง”

 ครับ ที่เล่ามาทั้งหมดนี้ ขอถือเป็นการไถ่โทษความผิดพลาดเรื่องชื่อกรมพลัมภังในเรื่องของพระองค์เจ้าดิลกนพรัฐ ก็แล้วกันนะครับ