จินตนาการ ความฝัน และจิตใต้สำนึก | คมชัดลึก

 คำว่าจินตนาการ มีผู้ให้ความหมายไว้หลายนัยด้วยกัน อาทิ เป็นมโนภาพ ที่มนุษย์สร้างขึ้นซึ่งมีลักษณะที่เหนือจริง หรือแตกต่างไปจากความเป็นจริง ทั้งรูปลักษณ์ คุณลักษณะ และความพิเศษต่างๆ โดยทั่วไปจินตนาการมักจะเป็นไปในทางสร้างสรรค์ ในแนวอุดมคตินิยม แต่ก็มีไม่น้อยที่บางครั้งจินตนาการของคนบางคนออกมาในลักษณะที่ตรงกันข้าม เช่นในรูปของสัตว์ประหลาด หรือมนุษย์ต่างดาว บางทฤษฎีกล่าวว่าจินตนาการเป็นการแต่งเติมประสบการณ์ที่บกพร่องของตนให้มีความสมบูรณ์ขึ้น ซึ่งขอบเขตของจินตนาการก็ขึ้นอยู่กับแรงขับดันภายในจิตใจของคนคนนั้น ซึ่งก็คือคำตอบว่าเหตุใดจินตนาการของแต่ละคนจึงกว้างไกลไม่เท่ากัน

 สำหรับความฝัน ในทางวิทยาศาสตร์คือเงาสะท้อนของภาพเหตุการณ์ เสียง ข้อความ และความนึกคิด รวมถึงอารมณ์และความรู้สึก ในเวลาที่เรานอนหลับ อันเป็นสิ่งที่เกิดขึ้นเป็นปกติวิสัย ทั้งนี้เคยมีผู้คำนวณไว้ว่า คนเราตั้งแต่เกิดจนอายุ 80 ปีนั้น ได้ใช้เวลาไปกับการนอนถึง 27 ปี ซึ่งในแต่ละคืนตลอดระยะเวลา 27 ปีนั้น เราน่าจะฝันกันคนละร่วม 1 หมื่นครั้ง ซึ่งส่วนใหญ่แล้วเรามักจะจดจำความฝันกันไม่ค่อยได้ เว้นแต่จะเป็นเรื่องที่ฝันเมื่อตอนที่ใกล้จะตื่น หรือกระทบจิตใจอย่างรุนแรงในทางพุทธศาสนาแบ่งความฝันออกเป็น 4 ประเภทด้วยกัน ได้แก่ กรรมนิมิต จิตนิวรณ์ เทพสังหรณ์ และธาตุกำเริบ

 กรรมนิมิต เกิดจากผลกรรมหรือการกระทำที่เราทำไว้ ซึ่งแสดงออกมาทางความฝัน เพื่อเป็นการเตือนล่วงหน้า จิตนิวรณ์  เป็นเพราะจิตของเรามีความพะวงอยู่กับเรื่องบางเรื่อง จึงเก็บมาคิด แม้ในสภาวะที่ร่างกายหลับใหล จิตก็ยังคงครุ่นคิดถึงเรื่องนั้นอยู่ เทพสังหรณ์ ว่ากันว่าเกิดจากแรงดลใจของเทวดาอารักษ์ที่มาบอกเหตุทั้งดีและร้าย เป็นความฝันที่มักจะเกิดในยามใกล้จะรุ่งสาง ซึ่งร่างกายอยู่ในสภาพครึ่งหลับครึ่งตื่น สำหรับธาตุกำเริบ อันนี้อาจจะเกิดขึ้นบ่อยที่สุด โดยเฉพาะเมื่อรับประทานอาหารเกินขนาด หรือมีรสจัด ในเวลาก่อนนอน

 ส่วนจิตใต้สำนึกนั้น เป็นสภาวะหนึ่งของจิต ในทัศนะของซิกมันด์ ฟรอยด์ จิตใต้สำนึกเป็นปัจจัยที่ก่อให้เกิดการแสดงออกโดยการใช้จิตหรือสติปัญญา คล้ายคลึงกับในเวลาที่มีสำนึก แต่เจ้าตัวเองไม่มีการรับรู้การแสดงออกดังกล่าว

 ในโลกตะวันตกได้มีการศึกษาค้นคว้าเรื่องจินตนาการ ความฝัน และจิตใต้สำนึก กันมานานพอสมควรแล้ว และมีหนังสือทั้งวิชาการและนวนิยายเกี่ยวกับเรื่องเหล่านี้ออกมาหลายเล่มด้วยกัน และหลายเรื่องได้ถูกนำมาสร้างเป็นภาพยนตร์ฮอลลีวู้ด รวมทั้งเรื่องล่าสุดที่กำลังฉายอยู่ในเมืองไทยตอนนี้คือ "อินเซ็ปชั่น" (Inception) ซึ่งเขียนเรื่องและกำกับการแสดงโดย คริสโตเฟอร์ โนแลน โดยมี ลีโอนาร์โด ดิคาปริโอ รับบทนำ ซึ่งหนังเรื่องนี้ไปไกลถึงการเจาะเข้าไปในความฝันของผู้ที่ตกเป็นเป้าหมาย และออกแบบจินตนาการตามที่ต้องการ จนจิตใต้สำนึกของเหยื่อหลงเชื่อในสถานการณ์ที่ตนเผชิญ และฝังใจในความฝันนั้น

 ถึงแม้ว่าเมืองไทยเราคงยังไม่มีใครที่จะเจาะเข้าไปสร้างจินตนาการในฝันของใครได้ แต่สิ่งเพ้อเจ้อที่เกิดจากสื่อต่างๆ ซึ่งขาดจิตสำนึกในหน้าที่และความรับผิดชอบต่อสังคม พากันยัดเยียดลงในหัวของคนไทยที่อยู่ในสภาพครึ่งหลับครึ่งตื่นมาโดยตลอด ก็สามารถจะสร้างจิตใต้สำนึกที่หลอนคนไทยรุ่นแล้วรุ่นเล่าไปอีกนานเลยล่ะครับ