ประวัติศาสตร์ท้องถิ่น อำเภอด่านซ้ายเมืองเลย
ประวัติศาสตร์ประเทศไทยนั้นไม่ได้มีแต่ประวัติศาสตร์ภาคใหญ่ ของท้องถิ่นย่อยๆ ก็ถือเป็นประวัติศาสตร์ด้วย เช่น เมืองด่านซ้าย จ.เลย เป็นต้น
นักประวัติศาสตร์ท้องถิ่นกล่าวว่า ผู้คนที่อาศัยอยู่เมืองด่านซ้ายแต่เดิมอาจอพยพมาจากอาณาจักรล้านช้าง สมัยพ่อขุนบางกลางหาว และพ่อขุนผาเมืองปกครอง ชาวด่านซ้ายมีเรื่องเล่าเกี่ยวกับการสร้างบ้านเมืองของตนดังนี้
พ่อขุนผาเมืองนำผู้คนข้ามแม่น้ำเหือง เดินมาตามแม่น้ำหมัน จนมาตั้ง “บ้านด่านขวา” ขึ้นที่นาระหว่างบ้านหัวนาแหลม กับบ้านนาเบี้ยปัจจุบัน
ส่วนพ่อขุนบางกลางหาวนำผู้คน ข้ามลำน้ำหมันไปทางฝั่งซ้าย ตั้ง “บ้านด่านซ้าย” อันเป็นที่มาของชื่อ อ.ด่านซ้าย
พ่อขุนทั้งสองอพยพผู้คนไปสร้างบ้านชั่วคราวอีกหลายแห่ง โดยลงไปทางใต้ ในที่สุดไปสร้าง “เมืองราด” ปัจจุบันคือ อ.หล่มเก่า จ.เพชรบูรณ์ ส่วนเมืองด่านซ้ายมีผู้คนอาศัยอยู่เรื่อยมาจวบจนสมัยกรุงศรีอยุธยา
เมืองด่านซ้ายยังมีความสัมพันธ์กับ “เจดีย์ศรีสองรัก” สักขีพยานความสัมพันธ์ระหว่างกรุงศรีอยุธยากับกรุงศรีสัตนาคนหุต (เวียงจันทน์) อันเป็นที่เคารพนับถือของคนเมืองเลยและผู้คนทั่วไป
สมัยต้นกรุงรัตนโกสินทร์ เมืองด่านซ้ายก็เป็นหัวเมืองขึ้นอยู่กับเขตการปกครองเมืองพิษณุโลก จนสมัยรัชกาลที่ 5 ก็ประกาศเป็น อ.ด่านซ้าย ตามระบบการปกครองแบบใหม่ ไม่นาน อ.ด่านซ้าย ก็ตกอยู่ภายใต้การปกครองของฝรั่งเศสตามวิกฤติทางการเมืองยุคนั้น จากนั้นก็โอนให้มาขึ้นอยู่กับ จ.เลยปัจจุบัน
เรื่องนามเมือง “อ.ด่านซ้าย” อาจมาจากชื่อ “เมืองด่านช้าง” เพราะที่ตั้งอยู่ใกล้อาณาจักรล้านช้าง เมื่อเวลาล่วงมาก็เพี้ยนจาก “บ้านด่านช้าง” เป็น “บ้านด่านซ้าย”
ข้อสันนิษฐานของชื่อเมืองด่านซ้ายที่ต่างกันไม่ใช่อุปสรรคของการศึกษาประวัติศาสตร์ท้องถิ่นแต่อย่างใด กลับเป็นเรื่องดีที่จะทำให้มีผู้คนเข้ามาแสดงความคิดเห็นและแลกเปลี่ยนความรู้กันมากขึ้น
ยิ่งทำให้เราได้เข้าใกล้ความจริงของประวัติศาสตร์เพิ่มขึ้นไปด้วย!
"เรือนอินทร์ หน้าพระลาน"