ปราการ 4 ด่าน ป้องกัน - รักษา "โควิด19" เร่งพัฒนา ยาต้านไวรัสแบบค็อกเทล เพื่อรับมือ โควิดกลายพันธุ์ สายพันธุ์ใหม่
จากสถานการณ์การแพร่ระบาดของ "โควิด19" ในช่วงระลอกนี้ ที่ถือว่ากลับมาระบาดอีกครั้งในช่วง ฤดูหนาว ที่มีสภาพอากาศเอื้ออำนวยต่อการแพร่เชื้อไวรัส ซึ่งส่งผลให้หลายประเทศ รวมไปถึงประเทศไทย ยอดผู้ติดเชื้อ และ ผู้เสียชีวิตกลับมาเพิ่มสูงขึ้นอีกครั้ง
โดยทาง ศูนย์จีโนมทางการแพทย์ ได้ออกมาให้ข้อมูลถึง ถึงปราการแต่ละด่าน เพื่อป้องกัน และรักษา "โควิด19" รวมถึงการเร่งสร้าง ปราการด่านที่ 4 เพื่อเตรียมรับมือกับการกลายพันธุ์ที่ยังคงมีเรื่อยๆ
"ปราการด่าน 1 - ภูมิคุ้มกันจากวัคซีน"
ด้อยประสิทธิภาพในการป้องกันการติดเชื้อ "โควิด19" ลงทุกขณะสืบเนื่องจากนักวิจัยพัฒนา วัคซีนโควิด ตามการกลายพันธุ์ของเชื้อไวรัสซาร์ส-โควี-2 ที่ก่อโรค "โควิด19" ไม่ทัน และภูมิคุ้มกันที่ถูกกระตุ้นขึ้นมาจะมีความจำเพาะต่อสายพันธุ์ (Narrow-spectrum anti-SARS-CoV-2) ซึ่งไม่มีประสิทธิภาพในการป้องกันการติดเชื้อ โควิดกลายพันธุ์ สายพันธุ์ใหม่ เช่น BA.2.75, BQ.1.1, XBB และ CH.1.1 ฯลฯ
ซึ่งพบว่าสามารถหลบเลี่ยงภูมิคุ้มกันที่สร้างจากการกระตุ้นด้วย ทั้ง "วัคซีนรุ่นแรก" ที่ใช้สารตั้งต้นเป็นไวรัสดั้งเดิม, อู่ฮั่น และ "วัคซีนรุ่นที่สอง" ที่ใช้ไวรัสสองสายพันธุ์ ทั้งสายพันธุ์ดั้งเดิม, อู่ฮั่น และโอไมครอน BA.5 เป็นสารตั้งต้น (covid-19-bivalent-vaccine-boosters) ส่งผลให้ไวรัสรุ่นใหม่เหล่านี้สามารถหลบเลี่ยงภูมิคุ้มกันและแพร่ระบาดได้อย่างรวดเร็ว แม้จะพบว่าผู้ติดเชื้อจำนวนมากที่ร่างกายมีการสร้างภูมิคุ้มกันลูกผสม (hybrid immunity) อันเกิดจากการติดเชื้อตามธรรมชาติ ทั้งก่อนหรือหลังการฉีดวัคซีนเข็มกระตุ้นก็ไม่สามารถเพิ่มประสิทธิ์ในการป้องกันการติดเชื้อโควิดสายพันธุ์ใหม่ได้มากนัก
แต่ข้อดีของวัคซีนหากฉีดครบตามระยะเวลา ได้พิสูจน์มาแล้วตลอด 3 ปีสามารถลดความเสี่ยงที่เจ็บป่วยรุนแรงหรือเสียชีวิตจาก "โควิด19" โดยเฉพาะกลุ่มเปราะบาง 608
“ปราการด่านที่ 2 - ภูมิคุ้มกันสำเร็จรูปจากยาฉีดแอนติบอดี”
ยาฉีดแอนติบอดีเกือบทุกชนิดที่หลายประเทศมีการรับรองให้ใช้กับประชากรกลุ่มเปราะบางพบมีประสิทธิภาพลดลง ผลทดสอบจากห้องปฏิบัติการบ่งชี้ใช้ไม่ได้ผลกับโอไมครอนสายพันธุ์ย่อยอุบัติใหม่ เช่น BA.2.75, BQ.1.1, XBB, CH.1.1 ฯลฯ เนื่องจากไวรัสมีการกลายพันธุ์เปลี่ยนแปลงรูปลักษณ์ของโปรตีนหนามไปอย่างรวดเร็ว ทั้งนี้เพราะยาฉีดแอนติบอดีมีความจำเพาะสูงในการเข้าจับและทำลายไวรัสแต่ละสายพันธุ์อย่างเจาะจง (Narrow-spectrum anti-SARS-CoV-2) ทำให้ด้อยหรือขาดความสามารถในการรักษาการติดเชื้อ โควิดกลายพันธุ์ สายพันธุ์ใหม่
"ปราการด่านที่ 3 - ยาเม็ดต้านไวรัส"
เช่น ยาโมลนูพิราเวียร์ (Molnupiravir), ยาแพกซ์โลวิด (Paxlovid: nirmatrelvir/ritonavir), ยา(ฉีด)เรมเดซิเวียร์ (remdesivir) ขณะนี้ยังใช้รักษาการติดเชื้อโควิดได้ดี มีขอบเขตในการออกฤทธิ์กว้างครอบคลุมเชื้อได้ทุกสายพันธุ์ (board-spectrum anti-SARS-CoV-2) ยังไม่พบโควิดสายพันธุ์ใดทั้งสายพันธุ์ดั้งเดิมและสายพันธุ์ใหม่ดื้อต่อยาต้านไวรัสเหล่านี้ เพราะยาต้านไวรัสเข้าไปรบกวนการเพิ่มจำนวนของไวรัสภายในเซลล์ซึ่งปฏิกิริยาดังกล่าวไม่เกี่ยวข้องกับการกลายพันธุ์บนจีโนมของไวรัสที่ทำให้รูปร่างโปรตีนหนามของไวรัสเปลี่ยนแปลงไป รูปลักษณ์ของโปรตีนหนามที่เปลี่ยนไปไม่รบกวนการทำงานของยาต้านไวรัสภายในเซลล์
อย่างไรก็ตามผู้เชี่ยวชาญทั่วโลกเริ่มกังวลว่าจะเกิดเชื้อดื้อยาในไม่ช้าเมื่อมีการใช้ยาต้านไวรัส "โควิด19" กันมากขึ้น เพราะลักษณะการใช้ยาในปัจจุบันต่อโควิด-19 ยังเป็นการใช้ยาตัวเดียวในการรักษา (monotherapy) การใช้ยาตัวเดียว(monotherapy) ในการรักษาสุ่มเสี่ยงที่จะเกิด
1. เชื้อดื้อยา (SARS-CoV-2 drug resistance) เชื้อไวรัสซาร์ส-โควี-2 ที่ก่อโรค "โควิด19" มีการกลายพันธุ์ตลอดเวลาเช่นเดียวกับไวรัสอาร์เอ็นเออื่นๆ อาทิ ไวรัสเอชไอวี ซึ่งมีการดื้อยาที่ยากต่อการจัดการ ยาที่ไปยับยั้งการทำงานของเอนไซม์โปรตีเอสของไวรัสเอชไอวีหลายตัวที่ในอดีตประสบปัญหาเชื้อดื้อยาอย่างรวดเร็วเนื่องจากเป็นการใช้ยาเพียงตัวเดียวในการรักษาซึ่งก่อให้เกิดเชื้อดื้อยาได้ง่าย จนกระทั่งมีการปรับการรักษาด้วยการใช้ยาต้านไวรัสเอชไอวี 2 - 3 ชนิดพร้อมกัน (antiviral combination therapy) ทำให้ปัญหาเชื้อเอชไอวีดื้อยาลดลงตั้งแต่ปี 2533 เป็นต้นมาจนถึงปัจจุบัน
2. "โควิดรีบาวด์" (COVID rebound) หรือการกลับมาพบเชื้อหรือป่วยซ้ำของผู้ที่รับยาโมลนูพิราเวียร์และแพ็กซ์โลวิด ปรากฏการณ์เช่นนี้พบประมาณ 1 - 2 % โดยความเสี่ยงในการเกิดรีบาวด์จากการใช้ยาทั้งสองชนิดนี้ไม่แตกต่างกัน สาเหตุกลไกของการกลับมาติดเชื้อซ้ำไม่ทราบแน่ชัด แต่จากการถอดรหัสพันธุกรรมไวรัสที่สวอปได้ในขณะที่เกิด "โควิดรีบาวด์" ไม่พบว่าไวรัสเหล่านั้นมีการกลายพันธุ์ดื้อยาอย่างที่หลายฝ่ายกังวล ผู้เชี่ยวชาญหลายท่านเชื่อว่า "โควิดรีบาวด์" อาจเป็นเพราะปริมาณยาในร่างกายผู้ติดเชื้อบางคนไม่พอเพียงที่จะกำจัดไวรัสให้หมดไปจากร่างกายได้อย่างสิ้นเชิง เนื่องจากพันธุกรรมส่วนบุคคลในการย่อยสลายยา อาจต้องอาศัยความรู้ด้านเภสัชพันธุศาสตร์ (pharmacogenomics) ในการตรวจยีนผู้ติดเชื้อเพื่อปรับปริมาณยาหรือให้ยาต่อเนื่องยาวนานกว่าที่กำหนดไว้สำหรับบุคคลทั่วไป
"ปราการด่านที่ 4 - ยาต้านไวรัสแบบค็อกเทล"
หลายประเทศกำลังเร่งพัฒนา ยาต้านไวรัสแบบค็อกเทล หรือการใช้ยาอย่างน้อย 2 ชนิดพร้อมกัน (antiviral combination therapy) โดยเฉพาะอย่างยิ่งยาที่มีกลไกการออกฤทธิ์ที่แตกต่างไปจากยาที่เรามีอยู่ในปัจจุบันเสมือนการเข้าโจมตีทำลายโรงงานผลิตไวรัสในเซลล์หลายจุดพร้อมกันในทันทีย่อมทำให้ไวรัสลูกหลานถูกทำลายลงอย่างรวดเร็วไม่มีโอกาสเพิ่มจำนวนกลายพันธุ์ดื้อต่อยาต้านไวรัส
ยาต้านไวรัสแบบค็อกเทล ยังพบว่าสามารถใช้ปริมาณยา (dose) น้อยกว่าการใช้ยาเดี่ยว (monotherapy) ค่อนข้างมากในการยับยั้งการเพิ่มจำนวน "โควิด19" ในเซลล์ติดเชื้อ อันจะช่วยลดผลข้างเคียงจากการใช้ยา เช่น การใช้ อินเตอร์เฟอรอน แอลฟา (interferon-alpha/IFN-α) ร่วมกับ Transmembrane protease, serine 2 (TMPRSS2) Inhibitor
อินเตอร์เฟอรอน แอลฟา ได้ถูกใช้ในการยับยั้งการเพิ่มจำนวนของไวรัสตับอักเสบบีและซีมาเกือบ 30 ปี โดยกระตุ้นกลุ่มเซลล์เม็ดเลือดขาวในร่างกายให้เข้าทำลายเซลล์ติดเชื้อไวรัส คาดว่าจะสามารถยับยั้ง "โควิด19" ได้เช่นกัน ในขณะที่ TMPRSS2 Inhibitor ใช้ยับยั้งการทำงานของ "เอนไซม์โปรตีเอสของมนุษย์" ที่อยู่บนผิวเซลล์ของระบบทางเดินหายใจ ที่สร้างจาก "ยีนTMPRSS2"
โปรตีนหนามของ "โควิด19" หลังจับกับผิวเซลล์บริเวณ "ACE2 receptor" ส่วนโปรตีนหนามจะถูกตัดเป็นชิ้นโดยโปรตีเอส TMPRSS2 ของผู้ติดเชื้อ (human TMPRSS2 protease) ที่บริเวณผิวเซลล์ อันจะช่วยให้อนุภาคไวรัสเข้าหลอมรวม (fusion) กับผนังเซลล์และหลุดเข้าไปภายในเซลล์ระบบทางเดินหายใจ (membrane fusion & entry into airway epithelia) ดังนั้น TMPRSS2 inhibitors หรือสารยับยั้งโปรตีเอส TMPRSS2 จึงไม่เพียงมีฤทธิ์ยับยั้งการเพิ่มจำนวนของ ไวรัสโคโรนา 2019 เท่านั้น แต่รวมไปถึงไวรัสอื่นที่ติดต่อทางระบบทางเดินหายใจเช่นไวรัส ไข้หวัดใหญ่ (board-spectrum antiviral drug)
ยาต้านไวรัส ที่มุ่งเป้าต่อโปรตีนหนามหรือส่วนอื่นใดของอนุภาคไวรัส จะเพิ่มแรงกดดันเร่งให้ไวรัสกลายพันธุ์เพื่อหลบเลี่ยง ยาต้านไวรัส ตรงข้าม ยาต้านไวรัส ที่มุ่งเป้าต่อส่วนประกอบของเซลล์มนุษย์ไม่ใช่ส่วนประกอบของไวรัส เช่น เอนไซม์ภายในเซลล์ของผู้ติดเชื้อ พบว่ายังใช้ได้ผลดีในการรักษาแม้ว่าไวรัสจะกลายพันธุ์เกิดการเปลี่ยนแปลงส่วนใดไปก็ตาม
นอกจากนี้การใช้ ยาแก้อักเสบ (corticosteroid) อย่างเป็นระบบมีความสำคัญอย่างมากในการควบคุมลดระบบภูมิคุ้มกันของร่างกายไม่ให้เกินเลย (overreaction) ทำลายเซลล์ของระบบทางเดินหายใจ
ข่าวที่เกี่ยวข้อง