ธรณีสงฆ์... | คมชัดลึก

 ธรณีสงฆ์เกิดจากมีผู้ถวายที่ดินให้แก่วัด เพื่อให้เป็นสมบัติของวัดซึ่งอาจเป็นที่นาที่สวนไร่ หรือเป็นอาคาร ทั้งที่ดินและผลประโยชน์อันเกิดจากที่นั้นเป็นของวัดทั้งสิ้น

 ที่ธรณีสงฆ์จึงต่างกับที่ที่เรียกกันว่าที่กัลปนา

 ที่กัลปนา หมายถึง ที่ซึ่งมีผู้อุทิศเฉพาะแต่ผลประโยชน์ในที่ดินให้วัดและพระศาสนา เช่นว่า ค่าเช่า ค่าประกอบการ หรือดอกผลอันเกิดจากที่ดินนั้น แต่กรรมสิทธิ์ยังคงเป็นของผู้อุทิศอยู่

 ที่ธรณีสงฆ์จึงเป็นสมบัติโดยเด็ดขาดของวัดและพระศาสนา เช่นเดียวกับที่ดินอันเป็นที่วัดตั้งอยู่ รวมถึงอาณาเขตของวัดด้วย จะโอนย้าย ขายซื้อหรือแลกเปลี่ยนกันไม่ได้

 ทั้งนี้ก็เพราะทั้งที่วัดและที่ธรณีสงฆ์อยู่ภายใต้กฎหมายสงฆ์ อันเป็นลักษณะพิเศษที่ระบุเอาไว้ว่า การจะเอาที่ดินวัดหรือว่าที่ธรณีสงฆ์ไปโอนกรรมสิทธิ์ได้ก็ต่อเมื่อมีพระราชบัญญัติที่ออกมาเป็นการเฉพาะ โดยรัฐสภา (ตัวแทนประชาชน) เท่านั้น

 เช่นนี้ก็หมายถึงว่า ที่วัด ที่ธรณีสงฆ์ ห้ามโอนห้ามทำนิติกรรมสัญญาใดๆ อันเป็นการซื้อขายหรือ แลกเปลี่ยนโดยเด็ดขาดนั่นเอง นอกเสียจากว่าจะได้มีกฎหมายที่ออกมาเป็นกรณีพิเศษเพื่อผลประโยชน์ของราชการโดยเฉพาะ เช่นเพื่อการชลประทาน หรือการคมนาคมอย่างนี้เป็นต้น

ฉะนั้น การเอาที่ดินวัดหรือธรณีสงฆ์ไปโอนย้ายขายซื้อหรือแลกเปลี่ยนกัน จึงไม่มีผลทางกฎหมาย และนิติกรรมสัญญานั้นถือเป็นโมฆะ

นอกจากนี้แล้วสำหรับผู้ที่อาศัยที่ธรณีสงฆ์อยู่ จะอ้างการครอบครองอายุความที่ได้สิทธิ์หรือว่าการครอบครองปรปักษ์ขึ้นมาต่อสู้ก็ไม่ได้ด้วย เช่นว่า ได้ครอบครองหรือว่าอยู่อาศัยนานติดต่อกันมาเป็น 10 ปีแล้ว จะนำมาใช้อ้างกับที่ดินของวัดหรือว่าของแผ่นดินไม่ได้
ต่อไปนี้ขออ้างถึงเรื่องธรณีสงฆ์ที่ได้ปรากฏอยู่ในสารานุกรมไทย ฉบับราชบัณฑิตยสถานที่มีความ สรุปได้ดังนี้ว่า

พระราชบัญญัติลักษณะปกครองคณะสงฆ์ ร.ศ.121 แต่เดิมมานั้นห้ามโอนโดยเด็ดขาดไม่ได้เลย เพราะมีใจความว่า ที่วัดก็ดี ที่ธรณีสงฆ์ก็ดี เป็นสมบัติสำหรับพระศาสนา พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ผู้เป็นอัครศาสนูปถัมภกทรงปกครองรักษาโดยพระบรมเดชานุภาพ ผู้ใดผู้หนึ่งจะโอนกรรมสิทธิ์ที่นั้นไปไม่ได้
กฎหมายให้ความคุ้มครองวัดเท่าเทียมกับคุ้มครองสาธารณสมบัติของแผ่นดิน เช่นเดียวกับที่เพื่อ ประโยชน์ส่วนรวมอย่างที่ชายตลิ่ง ทางน้ำ ทางหลวงและอื่นๆ

ระยะนี้ที่ธรณีสงฆ์ได้ตกเป็นข่าวอีก ผมขอนำมาบอกกล่าวเล่าเป็นความรู้ไว้ ไม่เกี่ยวกับใครกระมังครับ