พลิกปูมวัดป่าภูริทัตตถิราวาส
"พระอาจารย์มั่น" เคยพำนักจำพรรษาอยู่เป็นเวลาถึง 5 ปีติดต่อกัน
วัดป่าภูริทัตตถิราวาส หรือ วัดป่าบ้านหนองผือ ต.นาใน อ.พรรณานิคม จ.สกลนคร นับเป็นวัดที่สำคัญมากวัดหนึ่งในสายวัดป่ากัมมัฏฐาน ตั้งอยู่บนเทือกเขาภูพาน ทางทิศตะวันตกของจังหวัดสกลนคร เมื่อครั้งอดีตเป็นป่าดงดิบ เต็มไปด้วยสิงสาราสัตว์นานาชนิด อาทิ เสือ หมี เก้ง กวาง หมูป่า และสัตว์เลื้อยคลาน และยังชุกชุมไปด้วยเชื้อไข้ป่ามาลาเรียเป็นอย่างมาก
เมื่อประมาณปี พ.ศ. ๒๔๗๖ พระอาจารย์หลุย จนฺทสาโร ท่านเป็นคนจังหวัดเลย ได้เดินธุดงค์หาความสงบวิเวกอยู่แถบบริเวณหุบเขาภูพานแห่งนี้ เมื่อท่านออกจากที่พักสงฆ์ถ้ำพระ บ้านหนองสะไน อ.กุดบาก จ.สกลนคร ท่านก็เดินธุดงค์ต่อมายังบ้านหนองผือ และพำนักอยู่เป็นเวลาหลายเดือน พระอาจารย์หลุย จนฺทสาโร นับเป็นศิษย์ของท่านพระอาจารย์มั่น รูปหนึ่ง ขณะนั้นที่ท่านได้ปฏิบัติความเพียรอยู่ที่วัดป่าบ้านหนองผือ ได้ทราบข่าวว่า ท่านพระอาจารย์มั่น ธุดงค์มาถึงเขตจังหวัดสกลนคร และพักวิเวกอยู่ที่สำนักสงฆ์วัดป่าบ้านม่วงไข่ผ้าขาว (ขณะนั้นอยู่ในเขตอำเภอพังโคน) เมื่อท่านทราบแน่นอนแล้ว จึงได้ชักชวนพาญาติโยมมรรคทายกวัดป่าบ้านหนองผือ ๔ - ๕ คน ไปกราบนมัสการท่านพระอาจารย์มั่นที่นั่น ก่อนจะกลับคณะของพระอาจารย์หลุย ได้เข้าไปกราบลาท่านพระอาจารย์มั่น ซึ่งตอนหนึ่งที่ท่านได้กล่าวว่า “แถวอื่นๆ เคยไปหมดแล้ว แต่ไม่รู้เป็นอย่างไรตรงหุบเขาบริเวณบ้านหนองผือนั้น ยังไม่เคยได้เข้าไป เอาล่ะ ถ้ามีโอกาสก็จะเข้าไป” ท่านพูดคุยสนทนากันพอสมควรแก่เวลา เสร็จแล้วคณะของพระอาจารย์หลุยจึงถือโอกาสกราบลา
ต่อมาทราบข่าวท่านพระอาจารย์มั่นเดินธุดงค์มาพักวิเวกอยู่ที่พักสงฆ์บ้านห้วยแคน อยู่ในเขต อ.โคกศรีสุพรรณ จ.สกลนคร พระอาจารย์หลุย จึงสั่งให้ญาติโยมไปกราบอาราธนาท่านพระอาจารย์มั่น ขณะนั้นพักอยู่ที่บ้านห้วยแคนมาบ้านหนองผือโดยรีบด่วน ให้ทันก่อนที่จะเข้าพรรษา
พ.ศ. ๒๔๘๙ เมื่อพระอาจารย์มั่น ได้มาจำพรรษาที่วัดป่าหนองผือ ญาติโยมชาวบ้านหนองผือ คิดอยากจะสร้างกุฏิถาวรถวายท่านพระอาจารย์มั่นสักหลังหนึ่ง จึงพากันไปขออนุญาตจากท่าน ตอนแรกท่านไม่อนุญาตให้สร้าง ท่านว่า “แค่นี้ก็พออยู่แล้ว” ต่อมาอีกไม่นานญาติโยมก็ไปขอท่านสร้างอีกเป็นครั้งที่สอง ท่านก็ไม่อนุญาต พอครั้งที่สามท่านจึงอนุญาตให้สร้าง
กุฏิท่านพระอาจารย์มั่นหลังนี้ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดช รัชกาลที่ ๙ และสมเด็จพระนางเจ้า ฯ พระบรมราชินีนาถ เสด็จพระราชดำเนินทอดพระเนตรเมื่อปี พ.ศ. ๒๕๒๑ ในคราวเสด็จพระราชดำเนินทอดพระเนตรโครงการสร้างอ่างเก็บน้ำห้วยหินลาด บ้านนาใน และห้วยผึ้ง บ้านหนองผือ ตำบลนาใน อำเภอพรรณานิคม จังหวัดสกลนคร ต่อมากุฏิหลังนี้ได้จดทะเบียนขึ้นกับกรมศิลปากร เป็นโบราณสถาน เมื่อปี พ.ศ. ๒๕๒๒
ต่อมาหลังจากท่านพระอาจารย์มั่น ภูริทตฺตเถร มรณภาพแล้ว (พ.ศ. ๒๔๙๒) พระเดชพระคุณท่านเจ้าคุณ พระธรรมเจดีย์ (จูม พนฺธุโร) วัดโพธิสมภรณ์ จังหวัดอุดรธานี ซึ่งขณะนั้นท่านดำรงตำแหน่งเป็นเจ้าคณะมณฑลในเขตนี้ และเป็นศิษย์ผู้ใหญ่ของท่านพระอาจารย์มั่นด้วย ได้เล็งเห็นความสำคัญในสถานที่แห่งนี้อันเป็นสถานที่ที่ท่านพระอาจารย์มั่น เคยพำนักจำพรรษาอยู่เป็นเวลาถึง ๕ ปีติดต่อกัน ท่านจึงดำริให้เปลี่ยนชื่อวัดเสียใหม่เชิดชูบูชาคุณให้สอดคล้องกับนามฉายาของท่านพระอาจารย์มั่น อันเป็นมงคลนามว่า “วัดภูริทัตตถิราวาส” ตั้งแต่บัดนั้นเป็นต้นมา
วัดนี้ได้ตั้งขึ้นเป็นวัดโดยสมบูรณ์ตามกฎหมายแล้ว ซึ่งได้รับอนุญาตเอกสารสิทธิ์ (น.ส. ๓) เลขที่ ๙๖ เมื่อปี พ.ศ. ๒๕๒๖ พร้อมกับได้รับพระราชทานวิสุงคามสีมาในปีเดียวกัน มีเจ้าอาวาสปกครองมาแล้ว ๖ รูป มีรายนามดังต่อไปนี้
๑. พระอาจารย์หลุย จนฺทสาโร พ.ศ. ๒๔๗๘ - ๒๔๘๓
๒. พระใบ (ไม่ทราบฉายา) พ.ศ. ๒๔๘๔ - ๒๔๘๗
๓. ท่านพระอาจารย์มั่น ภูริทตฺตเถร พ.ศ. ๒๔๘๘ - ๒๔๙๒
๔. พระทองคำ ญาโณภาโส พ.ศ. ๒๔๙๓ - ๒๕๐๗
๕. พระจันทา เขมาภิรโต พ.ศ. ๒๕๐๘ - ๒๕๒๑
๖. พระสอน ญาณวีโร พ.ศ. ๒๕๒๕ - ๒๕๓๓
๗. พระอธิการพยุง ชวนปญฺโญ พ.ศ. ๒๕๓๓ - ปัจจุบัน
เมื่อปี 2558 พระธรรมมงคลญาณ พระอาจารย์หลวงพ่อวิริยังค์ สิรินฺธโร มีดำริสร้างเจดีย์พิพิธภัณฑ์ประวัติศาสตร์หลวงปู่มั่น ที่วัดป่าหนองผือ ซึ่งเป็นสถานที่ตามประวัติพระอาจารย์หลวงปู่มั่น ภูริทัตโต ใช้เป็นฐานในการสอนสมาธิพระสงฆ์ พระอาจารย์ต่างๆ และเป็นสถานที่ซึ่ง พระอาจารย์หลวงพ่อวิริยังค์ สิรินฺธโร ในสมัยเป็นพระหนุ่มได้เป็นอุปัฏฐากพระอาจารย์หลวงปู่มั่นอยู่ถึง 5 ปี
กิจกรรมทางศาสนาที่สำคัญที่ปฏิบัติมาภายในวัดคือ ถือเอาวันที่ ๑๐ พฤศจิกายน ของทุกปีเป็นวันจัดงานน้อมบูชา แสดงกตัญญูกตเวทิตาคุณกับท่านพระอาจารย์ ซึ่งป็นวันคล้ายวันมรณภาพของพ่อแม่ครูบาอาจารย์ใหญ่ ท่านพระอาจารย์มั่น ภูริทตฺตเถร ผู้เป็นบูรพาจารย์ หรือบิดาแห่งพระกัมมัฏฐานในยุคปัจจุบันของศิษยานุศิษย์และพุทธศาสนิกชนทั่วไปได้น้อมรำลึกถึงปฏิปทาข้อวัตร และจริยวัตร ที่ท่านได้ดำเนินมาเป็นแบบอย่างอันดีงามในการประพฤติปฏิบัติธรรมตามแนวทางของท่าน เพื่อความสงบสุขร่มเย็นและเป็นการสร้างกุศลเพิ่มพูนบารมีธรรมของตนสืบไป