พ.ร.บ.อุ้มหาย...ที่พึ่ง‘เหยื่อ’(เผานั่งยาง) | คมชัดลึก

           กรณีค้นพบ “สุสานเผานั่งยาง” ซึ่งมีจุดเผานั่งยาง 23 จุด ในเขตป่าบ้านคำบอนเวียงชัย อ.บ้านผือ จ.อุดรธานี โดยเจ้าหน้าที่เร่งตรวจสอบหลักฐานและกลุ่มบุคคลสูญหาย เพื่อสอบสวนดำเนินคดีกับผู้ก่อเหตุอยู่ในขณะนี้นั้น แสดงให้เห็นว่า “การอุ้มหาย”  ในประเทศไทยมีจริงและมีมานานแล้วด้วย

           ตัวอย่างที่มีให้เห็นมาแล้วคือ คดีอุ้ม "ทนายสมชาย นีละไพจิตร" อดีตประธานชมรมนักกฎหมายมุสลิม หรือการหายตัวไปของ “บิลลี่” พอละจี รักจงเจริญ แกนนำกะเหรี่ยงบางกลอย

           “อังคณา นีละไพจิตร” กรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ และเป็นผู้หนึ่งที่ต้องสูญเสียสามีไปจากการถูกอุ้มหาย กล่าวว่า  ปัญหาเรื่องคนถูกอุ้มหายมีมานานแล้ว เนื่องจากประเทศไทยไม่มีกฎหมายเกี่ยวกับการบังคับสูญหาย  ทำให้ปัญหาคนถูกอุ้ม บังคับให้สูญหายเกิดขึ้นได้เรื่อยๆ

           "การอุ้มหาย ส่วนมากผู้เกี่ยวข้องจะเป็น “เจ้าหน้าที่รัฐ” หรือเป็นคนของรัฐ หรือโดยการสั่งการของรัฐ และเมื่อเจ้าหน้าที่รัฐมีส่วนเกี่ยวข้อง ก็จะต้องมีกลไกพิเศษในการสร้างความเชื่อมั่นให้แก่ประชาชน โดยเฉพาะผู้เสียหายว่าการสืบสวน การติดตามผู้สูญหายจะเป็นไปด้วยความโปร่งใส ไม่ถูกแทรกแซง โดยในงานวิจัยที่ผ่านมา 90% ของการอุ้มหายทั้งในประเทศไทยและทั่วโลก เกิดจากการกระทำของเจ้าหน้าที่รัฐ ดังนั้น ถ้ายังไม่มีกลไกที่เป็นอิสระและตรวจสอบได้ก็เป็นเรื่องที่น่ากังวล ที่ผ่านมาเมื่อมีการร้องเรียนให้ตรวจสอบบุคคลที่สูญหาย ส่วนใหญ่เจ้าหน้าที่ก็จะให้ยุติคดี ยุติการสืบสวน  เมื่อสืบสวนสอบสวนไปครบ 1 ปีแล้ว ไม่พบตัว ซึ่งทำให้ไปไม่ถึงคนทำผิด    กรณี จ.อุดรธานี เรื่องคนหายมีมาตั้งแต่สงครามยาเสพติด มีการร้องเรียนมานานมากแล้ว ว่าประชาชนกลุ่มหนึ่งหายตัวไปจนกลายเป็นวัฒนธรรม เหมือนเป็นการง่ายมากที่เอาคนคนหนึ่งไป แล้วอำพรางคดีทำลายศพ โดยไม่ต้องรับผิด กระดูกก็ไม่ต้องกลบ กรณี จ.อุดรธานี ต่อเนื่องอุกอาจมาก มองว่าเรื่องนี้จะยุติได้โดยเจ้าหน้าที่จะต้องให้ความเป็นธรรม สืบสวนสอบสวนอย่างเป็นอิสระ"
 
           เรื่องคนถูกอุ้มหายนับว่าเป็นปัญหาใหญ่และมีมานานสำหรับประเทศไทย เนื่องจากปัจจุบันไทยยังไม่มีกฎหมายเฉพาะที่จะเอาผิดกับคนที่ทำการ “อุ้ม” หรือมีส่วนรู้เห็นกับการอุ้ม ในขณะที่กฎหมายอาญาของเราก็มีช่องโหว ไม่มีบทบัญญัติเอาผิดกับการกระทำในลักษณะ “อุ้มหาย”  มีแต่ความผิดใกล้เคียง เช่น ข่มขืนใจผู้อื่น, กักขังหน่วงเหนี่ยว เป็นต้น  ซึ่งฐานความผิดเหล่านี้มีโทษเบา

           ด้วยเหตุนี้ การมีกฎหมายเฉพาะสำหรับเอาผิดกับบุคคลที่กระทำการทรมานหรือบังคับบุคคลอื่นให้สูญหาย จึงมีความจำเป็นอย่างยิ่ง ซึ่งในเรื่องนี้กระทรวงยุติธรรมได้ยกร่างกฎหมายขึ้นมาฉบับหนึ่งคือ “ร่าง พ.ร.บ.ป้องกันและปราบปรามการทรมานและการบังคับบุคคลให้สูญหาย พ.ศ...” และได้ส่งไปยังคณะรัฐมนตรีและคณะรัฐมนตรีได้รับทราบแล้ว  แต่จนถึงขณะนี้ผ่านไป 1  ปี ยังไม่มีการนำร่างกฎหมายฉบับนี้เข้าสู่การพิจารณาของสภานิติบัญญัติแห่งชาติ (สนช.) ซึ่งถือว่าค่อนข้างล่าช้า  

           นอกจากนี้ ประเทศไทยได้ไปลงนามในอนุสัญญาระหว่างประเทศว่าด้วยการคุ้มครองบุคคลทุกคนจากการหายสาบสูญโดยถูกบังคับ  จึงต้องออกกฎหมายภายในประเทศเพื่อให้สอดคล้องกับบทบัญญัติของอนุสัญญาฯ การมีร่าง พ.ร.บ.ฉบับนี้ จึงเป็นแนวทางเพิ่มประสิทธิภาพในการบังคับใช้กฎหมาย ยกระดับการคุ้มครองสิทธิมนุษยชนในประเทศไทยให้เทียบเท่าสากล

           สำหรับในร่าง พ.ร.บ.ฉบับนี้ ได้นิยาม “การทรมาน” ให้หมายความว่า การกระทำที่ทำให้เกิดความเจ็บปวดหรือความทุกข์ทรมานอย่างร้ายแรงแก่ร่างกายหรือจิตใจต่อบุคคลหนึ่งบุคคลใด เพื่อที่จะให้ได้มาซึ่งข้อมูลหรือคำสารภาพจากบุคคลนั้นหรือจากบุคคลที่สาม เพื่อการลงโทษบุคคลนั้น

           ส่วน "การบังคับบุคคลให้สูญหาย" หมายความว่า การจับกุม คุมขัง ลักพา หรือ กระทำการด้วยประการใดที่เป็นการลิดรอนเสรีภาพในร่างกายต่อบุคคลซึ่งกระทำโดยเจ้าหน้าที่ของรัฐ หรือโดยบุคคลหรือกลุ่มบุคคลที่ได้รับคำสั่งการสนับสนุนหรือการรู้เห็นเป็นใจจากเจ้าหน้าที่ของรัฐ และปกปิดชะตากรรมหรือที่อยู่ของบุคคลนั้น

           “เจ้าหน้าที่ของรัฐ” ตามร่าง พ.ร.บ.ฉบับนี้ ครอบคลุมถึงเจ้าหน้าที่รัฐทุกประเภท ทั้งผู้ดำรงตำแหน่งทางการเมือง, ข้าราชการ, ผู้บริหารท้องถิ่นและสมาชิกสภาท้องถิ่น

           ที่สำคัญ ร่าง พ.ร.บ.ฉบับนี้ ได้ให้นิยาม “ผู้เสียหาย” ว่า นอกจากจะเป็นบุคคลที่ได้รับความเสียหายจากการทรมานหรือการบังคับบุคคลให้สูญหายแล้ว ยังให้รวมถึง พ่อ แม่  ลูก สามี ภรรยาของบุคคลที่ได้รับความเสียหายจากการทรมานหรือการบังคับบุคคลให้สูญหาย รวมทั้งผู้ที่ได้รับผลกระทบโดยตรงจากการที่บุคคลนั้นถูกทรมานหรือถูกบังคับให้สูญหายด้วย 

           เพราะที่ผ่านมา อย่าง “คดีอุ้มทนายสมชาย”  ศาลไม่อนุญาตให้นางอังคณา เข้าเป็นโจทก์ร่วมในคดีที่ฟ้องตำรวจ ที่ถูกกล่าวหาว่ามีส่วนเกี่ยวข้องกับการหายตัวไปของทนายสมชาย โดยเห็นว่านางอังคณา ซึ่งเป็นภรรยาไม่ใช่ “ผู้เสียหาย” เพราะยังไม่ปรากฏว่า นายสมชาย มีการบาดเจ็บหรือเสียชีวิต  แต่ถ้ามีร่าง พ.ร.บ.ฉบับนี้ ญาติของผู้ถูกอุ้มหายหรือแม้กระทั่งไม่ใช่ญาติ แต่เป็นผู้ได้รับผลกระทบโดยตรงจากการที่บุคคลนั้นถูกทรมานหรืออุ้มหาย ถือว่าเป็น “ผู้เสียหาย” สามารถดำเนินคดีได้ 

           นอกจากนี้ ร่าง พ.ร.บ.ฉบับนี้ ยังกำหนดโทษหนักสำหรับผู้กระทำผิด โดยในมาตรา 5 บัญญัติว่า ผู้ใดเป็นเจ้าหน้าที่ของรัฐ กระทำทรมาน  ต้องระวางโทษจำคุกตั้งแต่ 5-15 ปี ส่วนในกรณีผู้ถูกทรมานเสียชีวิต ต้องระวางโทษจำคุก 15-30 ปี หรือจำคุกตลอดชีวิต

           มาตรา 6 บัญญัติว่า ผู้ใดเป็นเจ้าหน้าที่ของรัฐ กระทำการบังคับบุคคลให้สูญหาย ต้องระวางโทษจำคุกตั้งแต่ 5-15 ปี  ส่วนในกรณีผู้ถูกบังคับให้สูญหายเสียชีวิต ต้องระวางโทษจำคุก 15-30 ปี หรือจำคุกตลอดชีวิต

           นั่น...เป็นกรณีผู้กระทำผิดเป็น “เจ้าหน้าที่รัฐ”

           แต่ถ้าผู้กระทำไม่ใช่เจ้าหน้าที่รัฐ มาตรา 7 บัญญัติว่า ผู้ใดไม่ได้เป็นเจ้าหน้าที่ของรัฐ กระทำการทรมาน โดยการยุยง โดยความยินยอม  หรือโดยการรู้เห็นเป็นใจของเจ้าหน้าที่ของรัฐ มีโทษตามมาตรา 5

           ส่วนวรรคสองของมาตรา 7 บัญญัติว่า  ผู้ใดไม่ได้เป็นเจ้าหน้าที่ของรัฐ กระทำการบังคับบุคคลให้สูญหาย โดยได้รับคำสั่ง โดยการสนับสนุน หรือโดยการรู้เห็นเป็นใจของเจ้าหน้าที่ของรัฐ มีโทษตามมาตรา 6

           นอกจากนี้ ยังมีการเอาผิดกับ “ผู้บังคับบัญชา” ที่ทราบหรือจงใจเพิกเฉยต่อข้อมูลที่ได้รับว่า “ผู้ใต้บังคับบัญชา” ของตนกำลังจะกระทำหรือได้กระทำการทรมานบุคคลอื่นหรือบังคับบุคคลอื่นให้สูญหาย และไม่ดำเนินการเพื่อป้องกันหรือระงับการกระทำความผิด หรือไม่ส่งเรื่องให้ดำเนินการสอบสวนและดำเนินคดีตามกฎหมาย  โดยมีโทษครึ่งหนึ่ง ของความผิดตามมาตรา 5 หรือ มาตรา 6 แล้วแต่กรณี

           ส่วน “อายุความ” ในการดำเนินคดีกับผู้ที่กระทำการทรมานบุคคลอื่นหรือบังคับบุคคลอื่นให้สูญหาย มีอายุความ 20 ปี  และอายุความจะไม่เริ่มนับหนึ่งจนกว่าจะรู้ที่อยู่และชะตากรรมของผู้เสียหาย เช่น กรณี จ.อุดรธานี มีการพบชิ้นส่วนกระดูกว่าเป็นใคร อายุความจึงจะเริ่มนับหนึ่ง ทั้งที่การ “เผานั่งยาง” อาจจะเกิดมาแล้วเป็น 10 ปี ก็ตาม ซึ่งต่างจาก “อายุความ” ในคดีทั่วไป ที่เริ่มนับหนึ่งนับแต่วันกระทำความผิด

           และ ร่าง พ.ร.บ.ฉบับนี้ ยังกำหนดให้มี “คณะกรรมการ” ขึ้นมาคณะหนึ่ง โดยมี รมว.ยุติธรรม เป็นประธาน  ซึ่งคณะกรรมการดังกล่าวมีอำนาจหน้าที่ในการกำกับดูแลการสืบสวน การทำคดีของเจ้าหน้าที่เพื่อติดตามช่วยเหลือบุคคลที่ถูกทรมานหรือถูกบังคับให้สูญหาย และยังกำหนดว่า ในคดีบังคับบุคคลให้สูญหาย ให้ดำเนินการสืบสวนจนกว่าจะพบบุคคลที่ถูกบังคับให้สูุญหายหรือปรากฏหลักฐานน่าเชื่อว่าบุคคลนั้นถึงแก่ความตาย  ดังนั้นจะทิ้งคดีหรือยุติคดีกันง่ายๆ ไม่ได้

           “กรณีคุกลับ ที่มีการนำตัวคนไปควบคุมไว้ยังสถานที่ใดที่หนึ่งแล้วไม่แจ้งญาติ ก็เข้าข่ายความผิดฐานบังคับบุคคลให้สูญหายด้วย และแม้ว่าจะเกิดสถานการณ์ฉุกเฉิน สงคราม ความไม่มั่นคง  ก็ไม่สามรถนำมาอ้างเพื่อบังคับบุคคลให้สูญหายได้ อีกทั้งความผิดฐานบังคับบุคคลให้สูญหาย ไม่สามารถนิรโทษกรรมได้”


นับจากนี้คงต้องจับตาดูว่าร่าง พ.ร.บ.ฉบับนี้ จะคลอดออกมาได้หรือไม่ โดยเฉพาะในยุครัฐบาล คสช.

เนื้อหา ร่าง พ.ร.บ.อุ้มหาย

           - เอาผิดกับบุคคลที่กระทำการทรมานหรือบังคับบุคคลอื่นให้สูญหาย

           -การทรมานและอุ้มหายมีโทษ จำคุก 5-15 ปี ถ้าเหยื่อเสียชีวิต จำคุก 15-30 ปี หรือจำคุกตลอดชีวิต

           -มี “คณะกรรมการ” กำกับดูแลการทำคดีทรมานหรืออุ้มหาย

           -การอุ้มหาย ครอบคลุมถึงการนำตัวคนไปควบคุมไว้ในสถานที่ใดที่หนึ่ง

           -สถานการณ์ฉุกเฉิน, ความมั่นคง, สงคราม ไม่เป็นเหตุนำมาอ้างเพื่ออุ้มหาย

           -ความผิดฐานบังคับบุคคลให้สูญหาย ไม่สามารถนิรโทษกรรมได้

           -อายุความดำเนินคดี 20 ปี และไม่เริ่มนับหนึ่งจนกว่าจะพบร่องรอยผู้ถูกกระทำ