ถอดบทเรียน..คำตัดสินดับเบิลยูทีโอ"ซองบุหรี่แบบเรียบ"ชอบธรรม | คมชัดลึก

          “องค์การการค้าโลกยกฟ้องชัดเจน ถือเป็นคดีตัวอย่างให้หลายประเทศว่าสามารถทำได้” นพ.ประกิต วาทีสาธกกิจ

          จากกรณีองค์การการค้าโลก (WTO) ได้มีคำตัดสินคดีพิพาทกรณีซองบุหรี่แบบเรียบ (Plain packaging) ที่บริษัทบุหรี่ข้ามชาติใน 4 ประเทศ คือ ฮอนดูรัส สาธารณรัฐโดมินิกัน คิวบา และอินโดนีเซีย ฟ้องร้องต่อองค์การการค้าโลก ซึ่งผลการตัดสินเป็นทางการเมื่อวันที่ 28 มิถุนายน 2561 ว่า มาตรการซองบุหรี่แบบเรียบของออสเตรเลียไม่ขัดต่อกฎระเบียบขององค์การการค้าโลก

          ล่าสุด เมื่อวันที่ 24 กรกฎาคม 2561 มูลนิธิรณรงค์เพื่อการไม่สูบบุหรี่ และสำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) แถลงข่าวเจาะลึก “คำตัดสินดับเบิลยูทีโอ กรณีกฎหมายซองบุหรี่แบบเรียบมีความชอบธรรม” โดย โจนาธาน ลิเบอร์แมน ผู้อำนวยการศูนย์กฎหมาย The McCabe Centre for Law and Cancer เมลเบิร์น ออสเตรเลีย ศูนย์วิชาการด้านกฎหมายอนุสัญญาควบคุมยาสูบ องค์การอนามัยโลก กล่าวว่า หลังรัฐบาลออสเตรเลียบังคับใช้กฎหมายซองบุหรี่แบบเรียบ วันที่ 1 ธันวาคม 2555 ห้ามพิมพ์เครื่องหมายการค้า หรือ โลโก้ สัญลักษณ์ ลวดลายของบริษัทบุหรี่ บนซองบุหรี่ พิมพ์ได้เฉพาะชื่อยี่ห้อที่มีขนาดตัวอักษร วางบนตำแหน่งของซองบนพื้นที่ซองสีน้ำตาลเข้ม ที่มีขนาดและมาตรฐานตามที่กฎหมายกำหนด ทำให้บริษัทบุหรี่ยื่นฟ้องต่อศาลสูงในออสเตรเลีย และอนุญาโตตุลาการ ภายใต้ข้อตกลงการค้าเสรี (ฮ่องกง-ออสเตรเลีย) เพื่อล้มกฎหมายดังกล่าว ปรากฏว่าทั้ง 2 คดี บริษัทบุหรี่เป็นผู้แพ้คดี

 

 

          ต่อมาบริษัทบุหรี่ข้ามชาติใน 4 ประเทศ ได้แก่ คิวบา ฮอนดูรัส โดมินิกัน และอินโดนีเซีย จึงยื่นฟ้องร้องต่อองค์การการค้าโลกว่า มาตรการซองบุหรี่แบบเรียบของออสเตรเลียส่งผลกระทบต่อการใช้เครื่องหมายการค้า ซึ่งขัดกับข้อตกลงว่าด้วยสิทธิในทรัพย์สินทางปัญญาที่เกี่ยวกับการค้า (TRIPS) และก่อให้เกิดอุปสรรคทางการค้าเกินจำเป็น และเป็นการเลือกปฏิบัติ ขัดกับข้อตกลงว่าด้วยอุปสรรคทางเทคนิคต่อการค้า

          ชี้ชัดซองบุหรี่แบบเรียบชอบธรรม
          โจนาธาน กล่าวต่อว่า เมื่อวันที่ 28 มิถุนายน 2561 องค์การการค้าโลกได้ประกาศผลการตัดสินข้อพิพาทดังกล่าวว่า ซองบุหรี่แบบเรียบของออสเตรเลียมีความชอบธรรม และไม่ขัดต่อกฎระเบียบการค้าระหว่างประเทศภายใต้องค์การการค้าโลก โดยให้เหตุผลว่า ไม่กระทบต่อการจดทะเบียนเครื่องหมายการค้า เพราะเป็นการให้สิทธิในการกีดกันหรืออนุญาตผู้ประกอบการรายอื่น แต่ไม่ใช่กับภาครัฐ

          ทั้งนี้ รัฐบาลออสเตรเลียได้กำหนดมาตรการเพื่อให้การสาธารณสุขดีขึ้น ลดการใช้ยาสูบและการพบเห็นสินค้ายาสูบ โดยเฉพาะต้องการคุ้มครองสุขภาพเยาวชน ลดนักสูบหน้าใหม่ จึงไม่ขัดกับข้อตกลงว่าด้วยสิทธิในทรัพย์สินทางปัญญาที่เกี่ยวกับการค้า (TRIPS) ที่ว่ารัฐไม่สามารถออกมาตรการจำกัดสิทธิทางการค้าโดยไม่สมเหตุผล และมาตรการดังกล่าวไม่ใช่การเลือกปฏิบัติแต่อย่างใด

          ดังนั้น มาตรการซองบุหรี่แบบเรียบ จึงเป็นอีกมาตรการหนึ่งที่เหมาะสม และเป็นมาตรการที่ไม่สามารถหามาตรการอื่นมาทดแทนได้ อีกทั้ง ออสเตรเลียมองว่าการดำเนินการเพื่อคุ้มครองสุขภาพประชาชนเป็นการดำเนินการตามกรอบอนุสัญญาว่าด้วยการควบคุมยาสูบขององค์การอนามัยโลก จึงไม่ใช่แค่หน้าที่ของกระทรวงสาธารณสุข แต่เป็นหน้าที่ของรัฐบาลในการออกกฎหมาย ผ่านความเห็นชอบของคณะรัฐมนตรี และกระทรวงต่างๆ ของออสเตรเลียก็สนับสนุน

 

 

          รูปแบบซองบุหรี่มีผลจูงใจนักสูบหน้าใหม่
          "การออกแบบซองบุหรี่ของบริษัทส่งผลต่อการโฆษณาโดยตรง ซึ่งมีงานวิจัยออกมารองรับว่า การที่วัยรุ่นนำบุหรี่ออกมาสูบจะเห็นเครื่องหมายการค้าในจำนวนครั้งที่เยอะมาก ถือเป็นหลักฐานยืนยันชัดเจนว่า มีผลต่อการชักจูงให้นักสูบหน้าใหม่เข้ามาสูบโดยตรง และการเลิกบุหรี่ทำได้ยาก การออกกฎหมายดังกล่าวจึงเป็นการคุ้มครองสุขภาพเยาวชน เพราะเป็นการออกมาตรการพร้อมด้วยมาตรการอื่นๆ ที่แสดงให้เห็นถึงการปกป้องสุขภาพคนเยาวชนออสเตรเลีย เช่น มาตรการทางภาษี มาตรการห้ามโฆษณา ซึ่งมาตรการดังกล่าวเป็นมาตรการที่ไม่สามารถทดแทนด้วยมาตรการอื่นได้ เพราะแต่ละมาตรการก็มีวัตถุประสงค์เฉพาะของตัวเอง” โจนาธาน กล่าว

          แนะไทยออกก.ม.ซองบุหรี่แบบเรียบ
          นพ.ประกิต วาทีสาธกกิจ เลขาธิการมูลนิธิรณรงค์เพื่อการไม่สูบบุหรี่ กล่าวว่า ขณะนี้ชัดเจนแล้วว่า การออกกฎหมายบังคับซองบุหรี่แบบเรียบมีความชอบธรรม เพราะองค์การการค้าโลกก็ยกฟ้องชัดเจน ถือเป็นคดีตัวอย่างให้หลายประเทศว่าสามารถทำได้ ฟ้องไปก็ไม่ชนะอยู่ดี หรือหากจะอุทธรณ์ก็ไม่สำเร็จ ซึ่งในคดีดังกล่าวประเทศไทยก็ยื่นเอกสารสนับสนุนในฐานะประเทศฝ่ายที่สาม(Third Party) ด้วย 

          ทั้งนี้ ประเทศไทยควรรีบออกกฎหมายซองบุหรี่แบบเรียบ ซึ่งมีอัยการท่านหนึ่งเสนอว่า หากกระทรวงสาธารณสุข (สธ.) ไม่ออกกฎหมายลูกเพื่อทำซองบุหรี่แบบเรียบ อาจจะถูกฟ้องฐานละเมิดมาตรา 157 คือ ละเว้นการปฏิบัติหน้าที่ ที่สำคัญการออกกฎหมายก็ไม่ยาก เพราะไม่ต้องวิจัยทำข้อมูลพื้นฐานใหม่แล้ว สามารถใช้หลักฐานเชิงประจักษ์ของออสเตรเลียได้เลย ซึ่งหลายประเทศที่ออกกฎหมายเรียบร้อย เช่น อังกฤษ ฝรั่งเศส ก็ใช้วิธีการเช่นนี้

          “ขณะนี้ซองบุหรี่ของไทยเป็นไปตามที่กำหนดไว้ในมาตรา 38 พ.ร.บ. ควบคุมผลิตภัณฑ์ยาสูบ พ.ศ. 2560 ที่กำหนดให้บริษัทบุหรี่จะต้องทำหีบห่อผลิตภัณฑ์ยาสูบ เช่น ขนาด สี สัญลักษณ์ รูปภาพ ฉลาก และการแสดงเครื่องหมายการค้า เป็นไปตามหลักเกณฑ์เงื่อนไขที่รัฐมนตรีกำหนดมีภาพคำเตือน 85% จากในอดีตกำหนดไว้ 55% ซึ่งเป็นการเปิดช่องให้สามารถออกกฎหมายลูกเพื่อกำหนดซองบุหรี่แบบเรียบเช่นออสเตรเลียได้" นพ.ประกิต กล่าว

 

 

          อย่างไรก็ตาม หลังจากประเทศออสเตรเลียออกกฎหมายซองบุหรี่แบบเรียบ ก็มีประเทศอื่นๆ ออกกฎหมายลักษณะเดียวกัน ปัจจุบันมีประเทศออกกฎหมายและมีผลบังคับใช้แล้วรวม 8 ประเทศ ได้แก่ ออสเตรเลีย ฝรั่งเศส อังกฤษ นอร์เวย์ ไอร์แลนด์ นิวซีแลนด์ ฮังการี และสโลวาเกีย ขณะที่แคนาดา และไทย ออกกฎหมายแล้วแต่ยังต้องออกอนุบัญญัติ ส่วนประเทศที่ร่างกฎหมายอยู่ระหว่างการพิจารณา 13 ประเทศ เช่น ชิลี อุรุกวัย จอร์เจีย สิงคโปร์ เนปาล ศรีลังกา เป็นต้น ยังมีประเทศที่มีการประกาศจะดำเนินการออกกฎหมายซองบุหรี่แบบเรียบ เช่น บอสวานา เวลส์ เคนยา สกอตแลนด์ เป็นต้น