ฮิปสเตอร์ยังไม่ยอมพลาด ตลาดน้ำวิถีไทย @ คลองผดุงกรุงเกษม | คมชัดลึก

 

                             สุดสัปดาห์นี้ (12-15 กุมภาพันธ์) ลำคลองประวัติศาสตร์สายหนึ่งของกรุงรัตนโกสินทร์ คือ คลองผดุงกรุงเกษม จะฟื้นคืนอดีตอันงดงามอีกครั้งในฐานะ “ตลาดน้ำ” ทรงเสน่ห์แห่งราชธานี ภายหลังผ่านร้อนผ่านหนาวมาแสนสาหัส ในช่วงความขัดแย้งทางการเมืองรุนแรง จนผู้คนแบ่งเป็นฝักฝ่ายในมหกรรมกีฬาสี เพราะเป็นลำคลองที่ไหลผ่านทำเนียบรัฐบาล และพื้นที่ชุมนุมเข้มข้น ทว่า ตั้งแต่วันที่ 12 ตลาดน้ำวิถีไทย คลองผดุงกรุงเกษม จะคึกคักขึ้นบริเวณเชิงสะพานอรทัย ถนนลูกหลวง ถึงเชิงสะพานมัฆวานรังสรรค์ ถนนราชดำเนิน ตั้งแต่ 10.00-17.00 น. ต่อเนื่องกัน 4 สัปดาห์ คือ 12-15 กุมภาพันธ์, 21-22 กุมภาพันธ์, 28 กุมภาพันธ์-1 มีนาคม และ 7-8 มีนาคม ความร่วมมือกันระหว่าง กรุงเทพมหานคร การท่องเที่ยวแห่งประเทศไทย กระทรวงการท่องเที่ยวและกีฬา และกระทรวงวัฒนธรรม

 

                             ในฐานะที่เกิดและเติบโตตรงย่านการค้า ณ จุดตัดคลองผดุงกรุงเกษม กับคลองมหานาค ผมตื่นเต้น ที่อดีตอันเรืองโรจน์ของคลองผดุงฯ จะฟื้นคืนมาอีกครั้ง เพราะปีที่ผมเริ่มเรียนชั้นอนุบาล เป็นปีที่ประเทศไทยเริ่มใช้แผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคม ฉบับที่ 1 (พ.ศ.2504-2509) ซึ่งเป็นช่วงที่คนไทยกำลังเห่อถนนหนทางหลายสายที่ตัดขึ้นใหม่ จนแม่น้ำลำคลองซึ่งเคยเป็นเส้นทางคมนาคมสายหลักขาดการดูแล จำได้ว่าตอนไปโรงเรียน ต้องเดินข้ามสะพานที่ทอดผ่านคลองสีขุ่นคล้ำและมีขยะลอยเป็นแพทุกวัน พ่อกับแม่จึงน่าจะเป็นคนรุ่นสุดท้าย ที่เคยลงว่ายน้ำเล่นน้ำในคลองผดุงฯ หรือไม่ก็ตักน้ำในคลองมาใส่โอ่งเพื่อใช้อาบและซักเสื้อผ้า  

 

                             จนถึงช่วงหลังสงครามโลกครั้งที่สอง เล่าขานกันว่าน้ำในคลองเริ่มดำ (แต่ยังไม่สกปรก) ด้วยในปี 2489 พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวอานันทมหิดล รัชกาลที่ 8 เสด็จสวรรคต ความโศกาอาดูรและอาลัยรักของพสกนิกรมีมากเพียงใด ท่านให้ดูได้จากน้ำในคลองผดุงกรุงเกษมที่ดำคล้ำ เพราะชาวบ้านย้อมผ้าดำไว้ทุกข์ให้ “ในหลวงอานันท์” กันทั้งบ้านทั้งเมือง ย่านดำรงรักษ์ ริมคลองผดุงเกษมในอดีต มีโรงงานย้อมผ้า และยังเป็นแหล่งชุมชนของ “เจ๊กย้อมผ้า” ที่หาบน้ำย้อมสีดำไปบริการถึงบ้าน โดยส่งเสียงป๋องแป๋งเป็นสัญลักษณ์ จึงเรียกกันอีกอย่างว่า “เจ๊กป๋องแป๋ง” ครั้นถึงยุคถมคลองทำถนน คลองที่เหลือกลายเป็นถังขยะรองรับความแออัดของเมือง จนเสื่อมโทรมลงชนิดไม่มีใครอยากข้องแวะ แม้เพียงถูกน้ำในคลองกระเซ็นใส่ ทั้งที่ในอดีตมันเคยช่วยขัดถูขี้ไคล เลี้ยงชีวิตคนรุ่นพ่อรุ่นแม่เรามาแท้ๆ

 

                             ความจริงพ่อกับแม่เป็นชาวลุ่มน้ำบางปะกง จ.ฉะเชิงเทรา แต่มาพบรักกันที่ริมคลองผดุงฯ เพราะต่างเข้ามาเรียนหนังสือในกรุงเทพฯ โดยพักอาศัยที่บ้านญาติผู้ใหญ่บ้านเดียวกัน คือ บ้านคุณยายวาส จุลชาติ แถวตลาดมหานาค-ตลาดกลางผลไม้ของกรุงเทพฯ โดยจุดตัดระหว่างคลองมหานาคกับคลองผดุงกรุงเกษม คือตลาดน้ำที่คุณยายพายเรือไปขายผลไม้ทุกวัน น้ำในคลองใสสะอาดพอที่คนเรือจะตักขึ้นมาดื่มกิน ยามที่น้ำฝนในตุ่มขาดแคลน

 

                             แม่เล่าว่าคุณยายวาสเป็นแบบอย่างของผู้หญิงสู้ชีวิต ทั้งๆ ที่ท่านเคยเป็น “คนในรั้วในวัง” มาก่อน ในฐานะภริยามหาดเล็กหัวหน้ากองช่าง ณ วังสวนกุหลาบ ในทูลกระหม่อมอัษฎางค์เดชาวุธ พระเจ้าลูกยาเธอในพระพุทธเจ้าหลวง รัชกาลที่ 5 พระน้องยาเธอร่วมพระมารดาในสมเด็จพระมหาธีรราชเจ้า รัชกาลที่ 6 และพระเชษฐาในพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 7 คุณตาเป็นข้าราชบริพารที่มีฝีมือทางช่าง โดยเฉพาะงานช่างไม้ ท่านเป็นช่างคนโปรดของทูลกระหม่อมอัษฎางค์ฯ เคยได้รับพระราชทานเหรียญ “ช่างคิด” เป็นเกียรติประวัติในชีวิตการเป็นข้าราชบริพาร และยังเป็นหัวหน้ากองช่างผู้ประดิษฐ์รถไฟเล็ก ซึ่งพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 8 และรัชกาลที่ 9 ทรงเล่นเมื่อยังทรงพระเยาว์ 

 

                             อนาคตของคุณตาน่าจะไปไกล ในฐานะมหาดเล็กในองค์มกุฎราชกุมารพระองค์ต่อมา ถ้าทูลกระหม่อมอัษฎางค์ไม่ทรงด่วนสิ้นบุญไปก่อนด้วยเหตุทางพระพลานามัย ในปี 2467 วังสวนกุหลาบเสมือนแพแตก คุณตาคุณยายต้องออกจากวัง โดยมีเพียงนามสกุลพระราชทาน “จุลชาต” เป็นเกียรติและศรีของวงศ์ตระกูล จากนั้นไม่นาน คุณยายก็คว้าไม้พายกับหมวกงอบใบหนึ่ง ลงเรือสำปั้นร้องขายกล้วยส้มผลไม้ในคลองผดุงกรุงเกษมอย่างองอาจมาดมั่น ไม่ได้ฟูมฟายอาลัยอาวรณ์กับความเป็น “คุณนายมหาดเล็ก” แต่หนหลังเลยแม้แต่น้อย ผมเองเกิดไม่ทันเห็นคุณยายพายเรือขายผลไม้ แต่ได้ยินแม่เล่าถึง “ไอดอล” ของท่านให้ฟังเป็นประจำ

 

                             ที่จำได้แม่นอีกเรื่องหนึ่ง คือ ความที่แม่เป็นครู จึงชอบสอนให้ลูกท่องจำคำที่คล้องจองกัน อาทิ สะพานข้ามคลองผดุงกรุงเกษม ที่สร้างขึ้นในสมัยรัชกาลที่ 5 โดยพระราชทานนามคล้องจองกันทั้งหมด คือ  เทเวศรนฤมิต, วิศสุกรรมนฤมาน, มัฆวานรังสรรค์, เทวกรรมรังรักษ์ และ จตุรภักตร์รังสฤษดิ์  หรือ "สะพานขาว" ใกล้ตลาดมหานาค ที่ผมเติบโตมานั่นเอง อย่างไรก็ตาม คลองผดุงกรุงเกษมเป็นคลองรอบพระนครชั้นนอก ขุดขึ้นตั้งแต่สมัยรัชกาลที่ 4 ด้วยทรงดำริว่าบ้านเมืองเจริญขึ้น ผู้คนก็มากขึ้น ควรขยับขยายพระนครออกไป จึงโปรดเกล้าฯ ให้สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ (ช่วง บุนนาค) ว่าที่สมุหพระกลาโหมเป็นแม่กอง เจ้าหมื่นไวยวรนาถ เป็นกงสี จ้างชาวจีนขุดคลองพระนครออกไปอีกชั้นหนึ่ง เสร็จสิ้นในปี พ.ศ.2395 และพระราชทานนามว่า "คลองผดุงกรุงเกษม" 

 

                             163 ปีผ่านไป ลำคลองประวัติศาสตร์สายนี้จะกลับมาสดใสอีกครั้ง ในงาน “ตลาดน้ำวิถีไทย คลองผดุงกรุงเกษม” ตั้งแต่วันที่ 12 กุมภาพันธ์ ในงานจะมีสีสันของทั้งตลาดน้ำในคลองผดุงฯ และตลาดบกบริเวณฝั่งทางเท้าถนนกรุงเกษม (ด้านริมคลอง) การแข่งขันพายเรือประเภทสนุกสนาน การละเล่นพื้นบ้าน การสาธิตและแสดงผลิตภัณฑ์ภูมิปัญญาท้องถิ่น การล่องเรือชมคลองผดุงฯ จากย่านเทเวศร์-หัวลำโพง รอบละ 40 คน วันละ 2 รอบ (16.00 น. และ 17.00 น.) โดยระหว่างการจัดงานนี้ จะเปิดการจราจรโดยรอบตามปกติ ไม่มีการปิดถนนแต่อย่างใด

 

                             ไม่ว่าคุณจะชอบแหวกแนวแบบ ฮิปสเตอร์ วินเธจ หรือ เรโทร ฯลฯ งานนี้ไม่น่าพลาดด้วยประการทั้งปวงครับ

 

 

 

 

 

-----------------------

 

(ท่องไปกับใจตน : ฮิปสเตอร์ยังไม่ยอมพลาด ตลาดน้ำวิถีไทย @ คลองผดุงกรุงเกษม : โดย...ธีรภาพ โลหิตกุล [email protected])