ภาคอีสาน ทิศอีสาน ลูกอีสาน | คมชัดลึก

 

                         ‘ภาคอีสาน’  คำเรียกรวมของ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ  เหมือน ‘ทิศอีสาน’  เป็นคำเรียกรวมของ ทิศตะวันออกเฉียงเหนือ  

 

                         เกิดคำที่ตามมา  ก็เช่น  ‘คนอีสาน’  ‘ชาวอีสาน’  ‘ลูกอีสาน’  ‘ภาษาอีสาน’  ‘อาหารอีสาน’  ‘เพลงอีสาน’  ‘วัฒนธรรมอีสาน’   ‘แนวอีสาน’  ‘ศิลปินอีสาน’  ‘นักเขียนอีกสาน’  ‘กวีอีสาน’ ฯลฯ   

 

                         ‘ทิศอีสาน’  ก็เหมือนคำว่า  ‘ทิศพายัพ’  ‘ภาคเหนือ’  ‘คนเหนือ’  หรือ ‘ทิศทักษิณ’  ‘ภาคใต้’  ‘คนใต้’  กระทั่ง ‘ทิศบูรพา’  ‘ทิศประจิม’  หรือทิศต่างๆ ในสารพัดทิศที่สมมุติเรียกกัน  

 

                         คำเรียกเหล่านั้น  เป็นคำเรียกกว้างๆ  ยังมิได้จำเพาะเจาะจงลักษณะชาติพันธุ์ผู้คน  

 

                         คำว่า ‘คนอีสาน’  จึงมิอาจสรุปได้ทันทีว่ามีคุณลักษณะเฉพาะเหมือนกันหมด  เช่น  ต้องพูดภาษาลาวเหมือนกัน  ต้องกินข้าวเหนียวเหมือนกัน  ต้องฟังหมอลำเหมือนกัน  ในภาคอีสานของประเทศไทย  ยังมีทั้ง  ‘อีสานเหนือ’  ‘อีสานใต้’  คนอีสานเหนือก็มักออกไปทางวัฒนธรรมลาว  คนอีสานใต้ก็มักออกไปทางวัฒนธรรมเขมร  การที่จะมีผู้เชื่อผู้ภูมิใจในเชื้อชาติพันธุ์ตน  เช่น  โคตรพ่อโคตรแม่ของฉันเป็นลาวที่อยู่ในภาคอีสานของประเทศไทย  ก็น่าจะเป็นไปได้ตามนั้น  แต่ความภูมิใจย่อมเป็นคนละเรื่องกับความเกรี้ยวกราดต่อผู้อื่นในดินแดนที่สมมติเรียกชื่อภาคหรือทิศ  เคยได้ยินคนไม่น้อยถึงกับยึดถือเลยว่า  เขาเป็นคนลาว  อย่าเรียกเขาว่าคนอีสาน  เขาไม่ใช่คนอีสาน  อะไรประมาณนั้น

 

                         จะเชื้อลาว  เชื้อเขมร  เชื้อกวย  เชื้อผู้ไท  เชื้อไทย  เชื้อจีน  ก็เป็นหลากหลายชาติพันธุ์ที่อาศัยอยู่ร่วมกัน  เรียกรวมๆ ก็คือ  เป็นคนไทย  เรียกย่อยลงมาก็คือ  เป็นคนไทยเชื้อสายนั้นเชื้อสายนี้ในภาคอีสาน  

 

                         เรื่องภาษาของแต่ละภาคนั้น  มักเป็นปมเหยียดกันอยู่เนืองๆ  เช่น  คนใต้อาจไม่ค่อยชอบคนใต้ที่ไม่แหลงใต้กับเขา  คนเหนืออาจไม่ค่อยชอบคนเหนือที่ไม่อู้คำเมืองกับเขา  เหมือนคนอีสานอาจไม่ค่อยชอบคนอีสานที่ไม่เว้าลาวกับเขา  ด้วยข้อหาวัวลืมตีน  ได้เข้าไปเรียนหนังสือสู่ศูนย์อำนาจ่าวนกลางแล้ว  ละทิ้งกำพืดรากเหง้าตน   ไม่ภูมิใจในวัฒนธรรมภาษาของตน  

 

                         ได้ยินได้ฟังอะไรทำนองนั้นมานานมาก  ก็เพียงแต่พยายามเข้าอกเข้าใจ  คนเราย่อมฝังใจในวัฒนธรรมภาษาของตน  มีความภูมิใจในการใช้ตามระดับพื้นเพแต่ละคน  เมื่อความภูมิใจเข้มแข็งมาก  อาจมองเห็นความเหลื่อมซ้อนของระดับการปฏิบัติแต่ละคนแต่ละกลุ่ม  ไม่รู้หรอกว่าใครมีเหตุผลอย่างไรในการไม่พูดภาษาดั้งเดิมของตัวเอง  แต่เข้าใจว่าน่าจะเป็นเพียงส่วนน้อยเท่านั้น   

 

                         ในฐานะคนเกิดทางอีสานใต้  มีภาษาเขมรเป็นภาษาแรกในชีวิต  ก่อนจะพูดภาษาลาวได้บ้าง  และพูดภาษาไทยกลางเป็นหลักเวลาเข้าสังคม  ดูเหมือนจะประสบปัญหาถูกสงสัยอยู่เนืองๆ  ว่าเป็นคนอีสาน  ทำไมไม่พูดภาษาลาว  ยิ่งคนอีสานด้วยกันจำนวนไม่น้อย  เจอกันแล้วเขาชวนเว้นภาษาลาว  พอคนเว้าลาวไม่แข็งแรงพูดภาษาไทยกลางด้วย  เขาก็ขัดข้องใจในเรื่องวัฒนธรรมภาษา  ต้องคอยบอกคอยชี้แจง  หรือทำตัวตามปกติให้เขาได้เรียนรู้และเข้าใจได้เอง 

 

                         เรื่องภาษาลาวนั้น  ว่าก็ว่าเถอะ  คนจีนในตลาดที่เขาเกิดและเติบโตในอีสานถิ่นที่พูดภาษาลาว  ยังเว้าลาวคล่องกว่าเสียอีก  เพราะเขาเติบโตในวัฒนธรรมภาษานั้น  เช่นเดียวกับคนจีนในตลาดแถวอีสานใต้  นอกจากภาษาจีนของบรรพบุรุษแล้ว  ก็พูดภาษาเขมรคล่องแต่น้อยไม่แพ้ชาวบ้าน  

 

                         การเกิดมาในความลักลั่นเหลื่อมซ้อนทางวัฒนธรรมภาษา  จะว่าไปแล้วก็สนุกดี  ถือได้ว่าเป็นลูกครึ่งลาว-เขมร  ทั้งการพูดการฟังภาษา  และการร้องการฟังเพลงพื้นบ้านหมอลำ-เจรียง-กันตรึม  มีสมบัติวิชาบางอย่างติดตัวในวัฒนธรรมของถิ่นกำเนิด  เพียงแต่มิใช่ของที่จะนำไปอวดอ้างว่าตัวเองดีเลิศประเสริฐศรีกว่าใครในภาคเดียวกัน  เป็นเพียงแค่ความภูมิใจส่วนบุคคล

 

                         ยังมีเรื่องหนังสือหรือหนังไทยอย่าง ‘ลูกอีสาน’  ‘ทุ่งกุลาร้องไห้’  ‘ครูบ้านนอก’ ซึ่งมีสัญลักษณ์บ่งบอกความเป็นภาคอีสานชัดเจน  แต่ถ้าดูลักษณะรายละเอียดในเนื้อหาแล้ว  ก็จะเป็นอีสานบางถิ่นบางกลุ่มเท่านั้นเอง  มิใช่สภาพชีวิตของคนอีสานทั้ง ๒๐ จังหวัด

 

                         ‘ลูกอีสาน’ ที่ฉายภาพความแห้งแล้ง  หาอยู่หากินริมน้ำมูลน้ำชี  คงมิได้หมายถึง ‘ลูกอีสาน’ ที่ฉายภาพพื้นที่ติดแม่น้ำโขงอันอุดมไปด้วยป่าเขา

 

                         ‘ลูกอีสาน’  ใน ‘ภาคอีสาน’ ของประเทศไทย  ยังคงมีอยู่หลายลูก...หลายแม่...

 

 

 

-------------------------

 

(หนังสือที่เธอถือมา : ภาคอีสาน ทิศอีสาน ลูกอีสาน : โดย...ไพวรินทร์ ขาวงาม)