นกแซงแซวหางบ่วงใหญ่ | คมชัดลึก

               จวนเจียนจะถึงเต็มทีแล้วสำหรับโครงการอบรมดูนกเบื้องต้น ที่ในปีนี้สมาคมอนุรักษ์นกและธรรมชาติแห่งประเทศไทย (BCST) ได้เชิญเกจินกชื่อดังหลายท่านมาร่วมเป็นวิทยากร จัดที่ศูนย์ศึกษาธรรมชาติและท่องเที่ยวเชิงนิเวศเจ็ดคต-โป่งก้อนเส้า จ.สระบุรี ในวันที่ 21-22 กันยายนนี้ ป่าแห่งนี้เป็นสนามฝึกทักษะในการดูนกที่เหมาะสำหรับการเรียนรู้พฤติกรรมของนกมากๆ โดยเฉพาะอย่างยิ่งเกี่ยวกับการรวมฝูงแบบต่างชนิด (mixed-species foraging flocks) หรือที่เรียกกันว่า bird wave ด้วยสภาพป่าที่โปร่ง มองหานกได้ไม่ยาก

               ใครเคยดูนกป่าน่าจะเคยเห็นนกหลายชนิดหากินอยู่ในฝูงเดียวกันและเคลื่อนที่ไปพร้อมๆ กันเป็น bird wave ทราบหรือไม่ครับว่าแต่ละชนิดมี“หน้าที่” (roles) ในฝูงด้วย! ชนิดที่ไม่นำมาพูดถึงไม่ได้เลยก็คือ นกแซงแซวหางบ่วงใหญ่ (Greater Racket-tailed Drongo) เพราะน่าจะเป็นนกที่มีงานวิจัยเข้มข้นที่สุดในหัวข้อนี้ เนื่องด้วยความสำคัญของมันในฐานะ sentinel species ซึ่งหากแปลเป็นภาษาไทยแบบเข้าใจง่ายๆ ก็คือ “ผู้ระวังภัย” ของฝูง นกตัวดำๆ ที่ขนหางคู่นอกมีบ่วงยาวและมีตุ้มบิดๆ ที่ปลายหางเป็นเอกลักษณ์ชนิดนี้พบได้ง่ายทั่วทั้งอนุทวีปอินเดียและเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ โดยประชากรทางเหนือมีหงอนที่โคนปากยาวกว่าทางใต้ชัดเจน

               ในฐานะที่เป็นหนึ่งในนกไทยที่เลียนเสียงได้เก่งกาจที่สุด ช่วงเช้าตรู่นกแซงแซวหางบ่วงใหญ่จะส่งเสียงร้องเป็นท่วงทำนองซับซ้อน ที่ร้อยเรียงจากการเลียนเสียงของนกอื่นๆ หลายชนิดรวมกัน งานวิจัยในศรีลังกาพบว่านกชนิดอื่นๆจะถูกดึงดูดให้ตามเสียงนกแซงแซว ก่อนที่จะเคลื่อนพลหากินไปพร้อมๆ กัน โดยปกติจะมีนกกะราง (laughingthrushes) ที่หากินเป็นฝูงของมันเองอยู่แล้ว ทำหน้าที่เป็นผู้นำฝูง (leader species) ตามด้วยนกอื่นๆ เช่น นกบั้งรอก นกหัวขวาน นกกาแวน นกระวังไพร หรือแม้แต่สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมอย่างกระเล็น

               หลายคนอาจจะเริ่มสงสัยว่าทำไมนกแซงแซวต้องมารวมฝูงนกอื่นๆ นั่นเป็นเพราะนกแซงแซวหากินโดยการจับแมลง (ส่วนใหญ่โฉบกลางอากาศ) ทำให้มีโอกาสที่แมลงจะบินหนีจากที่ซ่อนให้เห็นตัวมากขึ้นหากมีนกอื่นๆกระโดดไปมาอยู่รอบๆ และด้วยความที่มันมักเกาะนิ่งเพื่อมองหาเหยื่อ มันจึงเป็นนกตัวแรกๆ ที่จะมองเห็นเหยี่ยวหรือสัตว์ผู้ล่าอื่นๆ ทำให้มันสามารถส่งเสียงร้อง “เตือนภัย”ให้นกชนิดอื่นๆ รู้ตัว และยังออกไปขับไล่นักล่าให้ด้วย พฤติกรรมก้าวร้าวนี้เองที่ทำให้บางครั้งมันก็ฉวยโอกาสแย่งเหยื่อจากนกชนิดอื่นในฝูง ซึ่งหากมองในมุมเศรษฐศาสตร์ (ฮา) การจ่ายค่าคุ้มครองให้นกแซงแซวเพื่อแลกกับความปลอดภัยจากการโดนล่า ถือว่าคุ้มค่ายิ่ง!

 ....................................

(นกแซงแซวหางบ่วงใหญ่ : คอลัมน์นกป่าสัปดาห์ละตัว)