'ซิ่นลายนางหาญ'ภูมิปัญญาไททรงดำ | คมชัดลึก

 

                         เป็นที่รู้กันในหมู่หญิงสาว "ไททรงดำ" หรือลาวโซ่ง หลังว่างเว้นจากการทำนาทำไร่จะมานั่งทอผ้าหารายได้เสริม โดยเฉพาะผ้าซิ่นไทดำ ถือเป็นผลิตภัณฑ์ที่เป็นเอกลักษณ์โดดเด่น แต่แม้จะสวยงามแค่ไหนก็หาชมได้ยากมากขึ้นทุกที หลังไร้ผู้สืบทอดอย่างจริงจัง ด้วยเหตุนี้คณะครุศาสตร์ มหาวิทยาลัยราชภัฏเลย (มรภ.เลย) นำโดยอ.ชมภูนาฎ ชมภูพันธ์ อาจารย์จากภาควิชาศิลปศึกษา และทีมวิจัยได้เล็งเห็นความสำคัญของผลิตภัณฑ์ดังกล่าว จึงได้จัดโครงการถ่ายทอดภูมิปัญญาลายผ้าทอพื้นบ้าน "ผ้าซิ่นลายนางหาญ" ซึ่งเป็นภูมิปัญญาด้านลายผ้าดั้งเดิมของชนเผ่าไททรงดำแห่งบ้านนาป่าหนาด ต.เขาแก้ว อ.เชียงคาน จ.เลย ที่ได้อพยพมาจากดินแดนสิบสองจุไทย

                         อ.ชมภูนาฎย้อนอดีตถึงผลิตภัณฑ์เด่นนี้ให้ฟังว่า บ้านนาป่าหนาดมีผลิตภัณฑ์ที่ขึ้นชื่อก็คือผ้าซิ่นไททรงดำนางหาญ หรือที่รู้จักกันในนามผ้านางหาญ ซึ่งเริ่มมีขึ้นมาตั้งแต่สมัยใดไม่อาจทราบได้ แต่ชาวไททรงดำบ้านนาป่าหนาดได้นำมาจากเมืองแถงหรือเมืองเดียนเบียนฟู สมัยที่อพยพมาจากลาวและมีการกล่าวกันว่าผ้านางหาญนั้นเป็นผ้าถุงของภรรยาเจ้านายชั้นผู้ใหญ่ท่านหนึ่งทอขึ้นเพื่อใส่ให้แตกต่างจากผ้าถุงไททรงดำทั่วไป เป็นเครื่องแต่งกายของชั้นเจ้านายฝ่ายหญิง บุคคลทั่วไปไม่สามารถนำมาใช้ได้

                         "ตอนนี้ผ้าซิ่มนางหาญเริ่มจะทำกันน้อยลง ส่วนใหญ่จะเป็นคนเฒ่าคนแก่ในหมู่บ้าน คนรุ่นใหม่ไม่ค่อยให้ความสนใจนัก ดิฉันและทีมงานก็เห็นว่าน่าจะอนุรักษ์ผลิตภัณฑ์ภูมิปัญญาของชาวบ้านเอาไว้ก็เลยมีแนวคิดทำโครงการถ่ายทอดการทำผ้าซื่นสู่ชุมชนที่สนใจ โดยได้งบจากทางสำนักวิจัยและพัฒนาและวช.ให้สนุบสนุนส่วนหนึ่งด้วย"

                         อาจารย์คนเดิมเผยต่อว่า ถึงแม้ผ้าซิ่นนางหาญมีขั้นตอนการทำที่ค่อนข้างยุ่งยาก เพราะมีลวดลายละเอียดประณีต ซึ่งชนเผ่าไททรงดำนับถือนาคมาก เพราะพญานาคเอามาน้ำให้ใช้ ให้อยู่ให้กิน จึงคิดลายนาคไว้เป็นส่วนหนึ่งของลายผ้า ประกอบด้วยลายนาคเกี้ยวกัน ลายนาคเกาะกัน ลายรุ่งและลายขิด ซึ่งมี 2 ลายคือลายตุ้มและลายผีเสื้อหรือตัวปี้

                         สำหรับการถ่ายทอดนั้นจะเริ่มที่เนื้อหาองค์ความรู้ ครอบคลุมขั้นตอนกรรมวิธีในการผลิต รวมถึงเทคนิค วิธีการและการเลือกใช้วัสดุอุปกรณ์ต่างๆ ที่มีคุณภาพในการผลิตผ้าทอพื้นเมือง โดยมีรายละเอียดดังนี้ ขั้นตอนแรกจะมีการแนะนำการเลือกวัสดุ อุปกรณ์ที่ใช้สำหรับการทอผ้า จากนั้นก็จะเริ่มการถ่ายทอดขั้นตอนการทอผ้านางหาญ โดยการผั่นด้ายในหลักฮางเยน (หลา) แล้วก็มาถึงขั้นตอนการเดินหรือค้นเส้นดายยืนและการเดินเส้นด้าย (ค้นหมี่ก่อนมัด) จากนั้นก็มาทำโครงหรือการเข้ากังหรือการมัดลายผ้านางหาญ เสร้จแล้วก็จะย้อมสีแล้วก็ขึ้นลายเพื่อทอผ้านางหาญ จึงเป็นอันว่าเสร็จภารกิจขั้นตอนการถ่ายทอด

                         "วิธีการถ่ายทอดองค์ความรู้ มีทั้งสอนแบบรายบุคคล หรือตัวต่อตัว และแบบเพื่อนช่วยเพื่อน โดยให้ผู้รับการถ่ายทอดเรียนรู้แบบการทำงานร่วมกันช่วยเหลือซึ่งกันและกัน ขึ้นอยู่กับขั้นตอนและวิธีการทอผ้า ส่วนจุดเด่นอยู่ที่ลวดลายและซิ่นนางหาญที่เป็นตำนาน" อ.ชมภูนาฎกล่าว พร้อมย้ำว่า ส่วนราคาจำหน่ายถ้าเป็นผ้าฝ้ายสนนในราคาอยู่ที่ 1,500-2,000 บาทต่อผืน แต่ถ้าเป็นผ้าไหมอยู่ที่ 3,000-4,000 บาทต่อผืน ซึ่งสามารถสร้างอาชีพเสริมรายได้ให้คนในชุมชนได้เป็นอย่างดี

                         ผ้าซิ่นนางหาญ นับเป็นอีกผลิตภัณฑ์เด่นที่เป็นภูมิปัญญาชาวไททรงดำที่ได้รับมรดกตกทอดมาจากบรรพบุรุษ โดยทีมอาจารย์ภาควิชาศิลปศึกษา คณะครุศาสตร์ มหาวิทยาลัยราชภัฏนำมาต่อยอดสู่โครงการถ่ายทอดสู่ชุมชน นอกจากจะช่วยอนุรักษ์ผลิตภัณฑ์ที่เป็นตำนานไว้แล้วยังเป็นการสร้างอาชีพและรายได้ให้ชาวบ้านอีกทางหนึ่งด้วย สนใจผลิตภัณฑ์และเรียนรู้กระบวนขั้นตอนการผลิตโทร.08-1873-8766 ในวันและเวลาราชการ

 

 

---------------------

(ผ้าทอพื้นเมือง 'ซิ่นลายนางหาญ' อนุรักษ์มรดกภูมิปัญญาไททรงดำ : โดย...สุรัตน์ อัตตะ)