โลกใบนี้ดนตรีไทย:ตำราไหว้ครูลิเก | คมชัดลึก

          ในยุคนี้ถ้าจะเอ่ยถึงผู้นำอ่านโองการพิธีไหว้ครูในสายลิเกหรือที่ชาวบ้านส่วนใหญ่นิยมเรียกกันตามภาษาทั่วๆ  ไปว่า "จ้าวพิธี" แน่นอนที่สุดก็ต้องบอกชื่อว่า "ครูบุญเลิศ นาจพินิจ"  ซึ่งหลายท่านคงทราบดีว่าท่านคืออดีตพระเอกลิเกชื่อดังในยุคเมื่อ 40 กว่าปีที่แล้วประกอบกับยังได้เป็น  ศิลปินแห่งชาติ สาขาศิลปการแสดง ประจำปี พ.ศ.2539 และท่านก็จะเดินสายเป็นพิธีกล่าวนำไหว้ครูลิเกในช่วงกลางปีอย่างมิได้หยุดหย่อนก็เนื่องจากความอาวุโสและความดีรวมถึงบารมีที่ท่านสะสมมานั่นเองแหละครับ


          ตำราที่ท่านใช้ประกอบพิธีไหว้ครูลิเกนั้น ครูบุญเลิศ นาจพินิจ นั้นท่านได้รับมอบมาจาก ครูศรีแพร นาคศิริ ซึ่งท่านนี้ก็จัดเป็นบรมครูทางสายลิเกอีกท่านหนึ่งและที่สำคัญก็คือครูศรีแพร นาคศิริ ท่านนี้นั้นเป็นน้องชายต่างมารดาของ ครูหอมหวล นาคศิริ ซึ่งในยุคสมัยประมาณเมื่อ 60 ปีที่แล้วมา ในยุคนั้นใครๆ ก็จะทราบกันดีว่าลิเกคณะหอมหวล นั้นมีชื่อเสียงโด่งดังเป็นที่สุด และกลายเป็นตำนานลิเกมาจนถึงในยุคปัจจุบันนี้ แต่หลายท่านก็อาจจะไม่ทราบกันว่า การที่ครูหอมหวล นาคศิริ ที่มีชื่อเสียงโด่งดังจนกลายเป็นอมตะลิเกได้นั้น มิได้หมายถึงว่าท่านแสดงลิเกเก่งแต่อย่างเดียว หรือเป็นเพราะว่าครูหอมหวล นาคศิริ นั้นมีลูกศิษย์เต็มบ้านเต็มเมืองเพียงเท่านั้น ครูหอมหวล นาคศิริ นั้นที่ท่านโด่งดังเป็นพลุแตกได้ก็เพราะว่าท่านได้มีโอกาสได้แสดงลิเกหน้าพลับพลาที่ประทับของพระบาทสมเด็จพระมงกุฏเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 6  ณ พลับพลาพระที่นั่ง วัดอุโลม อำเภอมหาราช จังหวัดพระนครศรีอยุธยา นั่นเองล่ะครับ ที่ทำให้ลิเกคณะหอมหวล ในยุคต่อมาต้องแบ่งออกเป็นถึง 9 คณะ

         ว่ากันตั้งแต่คณะหอมหวล 1 จนไปถึงคณะหอมหวล 9 แยกกันไปแสดงตามวิกลิเกต่างๆ ทั่วพื้นที่ภาคกลาง ซึ่งจะว่ากันจริงๆ แล้วในยุคปัจจุบันนี้คงไม่มีคณะลิเกของใครสามารถทำได้แบบนี้อย่างแน่นอนครับ

          ครูบุญเลิศ นาจพินิจ หนึ่งในศิษย์ของครูหอมหวล นาคศิริ ท่านได้กล่าวกับผมในตอนที่ท่านได้พบกันกับผมในพิธีไหว้ครูที่บ้านลิเกพรเทพ พรทวีเมื่อต้นเดือนสิงหาคมที่ผ่านมาว่า  ตัวท่านนั้นที่ได้รับมอบโองการไหว้ครูลิเกจากครูศรีแพร นาคศิริ ก่อนที่ตัวครูบุญเลิศท่านนั้นจะได้เป็นศิลปินแห่งชาตินานอยู่หลายปี และที่ไม่ได้รับกับครูหอมหวล นาคศิริ ก็เป็นเพราะว่าครูหอมหวล นาคศิริ ได้เสียชีวิตตอนที่ยังอยู่ในวัยที่ยังไม่สมควรนั่นเอง และท่านก็ยังทราบดีว่าครูศรีแพร นาคศิริ ที่เป็นผู้รับมอบโองการไหว้ครูลิเกให้กับท่านนั้นก็ได้รับมอบตำราพิธีไหว้ครูมาจาก หม่อมจรูญ สุขสวัสดิ์ อีกขั้นหนึ่ง แต่ท่านก็ไม่แน่ใจว่าหม่อมจรูญ สุขสวัสดิ์กับ ครูดอกดิน เสือสง่า ซึ่งในท่านนี้ก็เป็นครูสอนลิเกของครูหอมหวล นาคศิริ นั้นเป็นตำราโองการไหว้ครูลิเกที่สืบเนื่องมาจากสายเดียวกันหรือเปล่า

         แต่อย่างไรก็ตามโองการไหว้ครูของสายลิเกของครูบุญเลิศ นาจพินิจ ที่ใช้อ่านตามพิธีไหว้ทั่วประเทศในขณะนี้ นั้นก็ถือว่าเป็นตำราที่สืบทอดต่อๆ กันมาหลายชั่วอายุคนโดยไม่ขาดตอนเหมือนกับสายปี่พาทย์ของพวกผมนั่นเองแหละครับ

         แต่จะว่ากันจริงๆ แล้วในตอนนี้ผมเองก็ยังไม่ทราบว่า ครูบุญเลิศ นาจพินิจ ท่านได้มอบตำราโองการไหว้ครูลิเกให้กับลูกศิษย์ท่านไปบ้างหรือยัง ซึ่งก็แน่นอนที่สุดผู้ที่จะรับมอบให้ได้เป็นผู้นำอ่านโองการไหว้ครูลิเกได้นั้นก็คงต้องมีคุณสมบัติอยู่ในตัวที่เรียกว่าสมควรที่จะได้รับ เช่นว่าเคยได้บวชเป็นพระภิกษุสงฆ์มาก่อนแล้ว และที่สำคัญก็คือต้องเรียนรู้ในเรื่องของลิเกจนถึงขั้นสูงสุดก็คือร้องและรำเพลงหน้าพาทย์ชั้นสูงได้และที่ขาดมิได้ก็คือการมีความประพฤติตนที่อยู่ในทำนองครองธรรมอันดีงามเป็นที่ยอมรับกับศิลปินในแขนงเดียวกัน รวมถึงต้องมีวัยในอันสมควรก็คือประมาณ 40 ปีขึ้นไป ซึ่งทั้งหมดนี้จริงแล้วก็คือกฎเกณฑ์เดียวกันกับทางสายดนตรีปี่พาทย์หรือแม้ทางสายโขนละครก็เช่นเดียวกันล่ะครับ และก็ต้องบอกว่าใช่จะหาได้กันง่ายในแต่ละวงการนั้นๆ นะครับ


         ในพิธีไหว้ครูลิเกจะว่าไปแล้วนั้นอาจจะดูดีกว่าในพิธีของทางฝั่งปี่พาทย์ก็ตรงที่พิธีกรผู้กล่าวนำอย่างครูบุญเลิศ นาฏพินิจ นั้นจะต้องมีการรำเพลงหน้าพาทย์ประกอบพิธีในบางเพลงซึ่งตรงนี้ทางฝั่งปี่พาทย์จะไม่มีการรำซึ่งครูบุญเลิศ นาจพินิจ นั้นท่านก็เป็นผู้ที่มีลีลาในการรำที่ต้องเรียกว่าสง่างาม มากกว่าสวยงาม ก็คงสืบเนื่องมาจากทีท่านเคยเป็นพระเอกลิเกมาก่อน และผมกำลังจะบอกว่าอยากให้ท่านผู้อ่านได้ลองสัมผัสพิธีการไหว้ครูลิเกของครูบุญเลิศ นาจพินิจ กันบ้างสักครั้ง ซึ่งในทุกวันพฤหัสบดีแรกของเดือน 9 ในทุกๆ ปีท่านจะไปประกอบพิธีไหว้ครูลิเกที่บ้านของลิเกชื่อดังในยุคนี้ก็คือคณะพรเทพ พรทวี ที่จังหวัดสิงห์บุรี ทุกท่านนั้นสามารถที่จะไปร่วมพิธีกันได้โดยไม่เสียค่าใช้จ่ายใดๆ  ตัวผมเองก็จะไปตีระนาดประกอบพิธีในทุกๆ ปีเหมือนกันครับ

         และเอาไว้ฉบับหน้าผมจะเขียนให้ท่านผู้อ่านได้รู้จักกับลิเกชื่อดังพรเทพ พรทวี ลิเกที่จัดพิธีไหว้ครูทุกๆ ปีนานนับสิบปีและมีงานแสดงมากที่สุดในเมืองไทยครับ

.......................................
(หมายเหตุ ตำราไหว้ครูลิเก : คอลัมน์ โลกใบนี้ดนตรีไทย โดย... ขุนอิน)