พระพุทธรูปสำคัญ 'พระอินทร์แปลง' แห่งวัดเสนาสนารามราชวรวิหาร ศิลปะล้านช้าง

อยุธยา ไม่ว่าจะหยิบจับมุมไหน เหลี่ยมใด ก็ย่อมมีเรื่องราว ในค้นหา ศึกษาไม่รู้จบสิ้น ในครั้งนี้เช่นกัน เรื่องราวที่จะยกมาเล่า ไปไกลถึงประเทศเพื่อนบ้าน ที่ในอดีตเรียกว่า "ศรีสัตนาคนหุตล้านช้าง" 
ในเกาะเมืองอยุธยา มีวัดหนึ่ง ที่เกี่ยวเนื่องกับเหตุการณ์การผลัดเปลี่ยนแผ่นดินจาก ขุนวรวงศาธิราช สู่พระมหาจักรพรรดิ นั่นคือ วัดเสนาสนารามราชวรวิหาร ซึ่งได้รวมพื้นที่วัดในอดีต ที่ชื่อ "วัดท่าเสื่อ"

สำหรับ วัดเสนาสนารามราชวรวิหาร เป็นพระอารามหลวงชั้นเอก ชนิดราชวรวิหาร ตั้งอยู่ตำบลหัวรอ  สร้างตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยา ได้รับการปฏิสังขรณ์โดย พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 4 โดยปฏิสังขรณ์ทั้งวัด แล้วเสร็จเมื่อปี พ.ศ. 2406 และพระราชทานนามใหม่ว่า วัดเสนาสนาราม เป็นวัดธรรมยุติกนิกาย โดยได้รวมวัดเสื่อ หรือวัดท่าเสื่อ เข้าไว้ด้วยกัน

ในพงศาวดารได้ระบุเรื่องราว การล้างไพ่ ปราบแก๊งค์ขุนวรวงศาธิราชไว้ว่า อุปราชจัน น้องชายขุนวรวงศาธิราช ถูกหมื่นราชเสน่หานอกราชการลอบฆ่าบริเวณวัดท่าเสื่อ ซึ่งในแผนที่อยุธยา พ.ศ. 2503 ได้แสดงว่าวัดเสื่อกับวัดเสนาสนารามเป็นคนละวัด โดยวัดเสื่ออยู่ทางด้านใต้ของวัดเสนาสนาราม อยู่ติดคลองวัดเสื่อซึ่งเชื่อมต่อคลองหอรัตนไชยกับคลองประตูข้าวเปลือก
 

ปัจจุบันวัดเสื่อและคลองวัดเสื่อไม่มีสภาพเดิมให้เห็นแล้ว

นอกจากตัววัด ยังมีพระพุทธรูปสำคัญ ที่มีนามว่าพระอินทร์แปลง (ພະອິນແປງ) หรือพระเจ้าอินทร์แปลง  เป็นพระพุทธรูปปางมารวิชัย ศิลปะล้านช้าง ประดิษฐานอยู่ ณ วิหาร วัดเสนาสนารามราชวรวิหาร อำเภอพระนครศรีอยุธยา จังหวัดพระนครศรีอยุธยา พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว

โปรดเกล้าฯ ให้อัญเชิญมาจากกรุงเวียงจันทน์ ประเทศลาว เพื่อให้เป็นพระประธานในพระอุโบสถ วัดมหาพฤฒารามวรวิหาร เขตบางรัก กรุงเทพมหานคร แต่เนื่องจากการบูรณะที่ยาวนาน จึงได้อัญเชิญมาวัดเสนาสนารามราชวรวิหาร จนถึงปัจจุบัน นอกจากจะมีพระอินทร์แปลงเป็นพระประธานในวิหารแล้ว ภายในวิหารยังมีภาพจิตรกรรมฝาผนัง เกี่ยวกับตำนานพระอินทร์อีกด้วย

พระอินทร์แปลงนี้ มีตำนาน เรื่องเล่าในแบบฉบับล้านช้างด้วยว่า ในคราวที่สมเด็จพระไชยเชษฐาธิราช ทำสงครามกับพระเจ้าสิบทิศบายินนองกะยอนรธา หรือ บุเรงนอง ในศึกกวาดล้างหลวงพระบาง สมเด็จพระไชยเชษฐา สั่งการย้ายเมืองหลวง จากหลวงพระบาง มายังเวียนจันทน์ ซึ่งมีชัยภูมิที่ดีกว่า

และในการนั้น ทรงสั่งให้สร้างพระอินทร์แปลงขึ้น แม้ข้าศึกจะยกมาติด ๆ พระเจ้าบุเรงนอง สงสัยว่า ทำไมล้านช้างถึงไม่ยี่หระต่อการยกทัพของพระองค์ ยังทำการบุญหล่อพระอีก  ฝ่ายล้านช้างยังได้ส่งเทียบเชิญ ให้บุเรงนองมาร่วมหล่อพระกับสมเด็จพระไชยเชษฐาอีกด้วย และการดำเนินการก็สำเร็จไปด้วยดี จนได้พระพุทธรูปที่งดงามองค์นี้