คำวัด - พระครู-พระครูกา | คมชัดลึก

  ทิศเหนือ มีวัดพระเดิม วัดมังคุด และวัดโรงช้าง
 ทิศใต้ มีวัดหน้าพระลาน วัดโคกธาตุ วัดท้าวโคตร วัดศพ วัดไฟไหม้ และวัดชายน้ำ
 ทิศตะวันออก มีวัดดิ่งดง วัดธรรมาวดี วัดสิงห์ วัดสระเรียง วัดหน้าพระบรมธาตุ และวัดหน้าราหู
 ทิศตะวันตก มีวัดพระนคร วัดแม่ชี และวัดชลเฉนียน

 ปัจจุบัน วัดต่างๆ ที่อยู่รอบองค์พระบรมธาตุทั้ง ๔ ทิศ ได้มีการเปลี่ยนแปลงไปจากเดิม คือ วัดโรงช้าง วัดดิ่งดง วัดธรรมาวดี วัดสิงห์ และวัดแม่ชี กลายเป็นวัดร้าง ส่วนวัดพระเดิม และวัดมังคุดรวมเป็นวัดเดียวกับวัดพระมหาธาตุฯ วัดศพและวัดไฟไหม้รวมเป็นวัดเดียวกับวัดท้าวโคตร สำหรับวัดราหูได้รวมกับวัดหน้าพระธาตุ

 ในส่วนของพระสงฆ์ซึ่งทำหน้าที่ดูแลองค์พระบรมธาตุ มีจำนวน ๔ คณะ แต่ละคณะจะรับผิดชอบประจำอยู่ในทิศต่างๆ คือ คณะกาเดิม อยู่ทิศเหนือ คณะการาม อยู่ทิศใต้ คณะกาแก้ว อยู่ทิศตะวันออก คณะกาชาด อยู่ตะวันตก

 จนกระทั่งสมัยรัชกาลที่ ๖ ได้โปรดให้ตั้งพระสงฆ์คณะต่างๆ มีตำแหน่งเป็นพระครู โดยมีพระครูเหมเจติยานุรักษ์เป็นหัวหน้าคณะ และมีผู้ช่วยอีก ๔ รูป คือ พระครูกาเดิม พระครูการาม พระครูกาแก้ว และพระครูกาชาด ตำแหน่งพระครูทั้ง ๔ นี้ยังคงจำพรรษาอยู่ในวัดเดิมของตนตามทิศทั้ง ๔ มีหน้าที่ดูแลพระบรมธาตุร่วมกัน

 ทั้งนี้ พระธรรมกิตติวงศ์ (ทองดี สุรเตโช ป.ธ.๙ ราชบัณฑิต) เจ้าอาวาสวัดราชโอสาราม ได้อธิบายความหมายของคำว่า "พระครู " ไว้ว่า เป็นคำเรียกตำแหน่งสมณศักดิ์ของพระสงฆ์ในพุทธศาสนา อนุโลมใช้ในศาสนาพราหมณ์ด้วย เป็นตำแหน่งที่ต่ำกว่าพระราชาคณะ(เจ้าคุณ)

 ตำแหน่งพระครูมี ๓ ประเภท คือ
 ๑.พระครูสัญญาบัตร หมายถึง พระเครูที่ได้รับพระมหากรุณาธิคุณแต่ตั้งโดยตรง และได้รับพระราชทินนามด้วย เช่น พระครูสุตาภิรม พระครูศุภกิจจาทร

 ๒.พระครูฐานานุกรม หมายถึง พระครูที่พระผู้ใหญ่ซึ่งมีสมณศักดิ์สูงตั้งตามที่ได้รับพระบรมราชานุญาต เช่น พระครูใบฎีกา พระครูปลัด

 ๓.พระครูประทวน หมายถึง พระครูที่สมเด็จพระสังฆราชทรงแต่งตั้ง ซึ่งเป็นผู้มีผลงานดีเด่นด้านส่งเสริมโรงเรียนของทางราชการ

 ส่วน "พระครูกา" นั้น เจ้าคุณทองดี ได้ให้ความหมายไว้ว่า เป็นคำเรียกย่อนามสมณศักดิ์พระครูสัญญาบัตรพิเศษ มี ๔ คือ พระครูกาแก้ว พรพครูการาม พระครูกาชาด และพระครูกาเดิม

  พระครูกา เป็นนามสมณศักดิ์พิเศษของ จ.นครศรีธรรมราช มาแต่เดิม ดังปรากฏในตำนานพระบรมธาตุเมืองนครว่า เมื่อพระยาศรีธรรมาโศกราชสร้างพระสถูปบรรจุพระบรมธาตุเสร็จเรียบร้อย แล้วทรงตั้งนามสมณศักดิ์ไว้สำหรับพระครูผู้ดูแลรักษาพระบรมธาตุ ๔ รูป ต่อมามีการตั้งสมณศักดิ์นี้ อีกหลายจังหวัด เช่น สุราษฎร์ธานี พัทลุง

 มีการสันนิฐานว่า พระครูกา น่าจะมาจากคำว่า "ลังกา" เช่น พระครูกาแก้วเมืองไชยา มีนามเต็มว่า พระครูรัตนมุนีศรีสังฆราชาลังกาแก้ว

"พระธรรมกิตติวงศ์"