การแยกกรุ‘พระเลี่ยง’ลำพูนวัดประตูลี้-วัดดอนแก้ว-วัดมหาวัน | คมชัดลึก

             พระเลี่ยง พิมพ์นิยม มีขนาดเล็ก ทรงสามเหลี่ยม เส้นภายในคมกริบ พิมพ์โดยรวม จัดวางพระประธานไว้ที่ตอนกลาง สองข้างมีตัวเดียรถีย์ประกอบ เหนือซุ้มเรือนแก้วที่ทำคล้ายกับ “ซุ้มโขง” หรือ “ซุ้มปรางค์” แบบขอม ขึ้นไปเป็นกลุ่มบริวาร ประกอบด้วยเทพกับนก อันเป็นอิทธิพลของศิลปะแบบพุกาม

             จะเห็นได้ว่า พระเลี่ยง มีลักษณะผสมระหว่างขอม (ซุ้มปรางค์) และพุกาม (ตัวเดียรถีย์ เทพ นก)

             พระเลี่ยง ขุดพบจากหลายกรุใน จ.ลำพูน เช่น กรุวัดประตูลี้ กรุวัดดอนแก้ว กรุวัดมหาวัน และกรุดอยติ

             พระเลี่ยง กรุวัดประตูลี้ ได้รับความนิยมสูงสุด คงเป็นเพราะชื่อพระและกรุที่ขึ้นเป็นมงคลนาม

             วัดประตูลี้ หรือ วัดมหาวัตตาราม ตามตำนานมีความหมายว่าพระอารามแห่งรัตติกาล เป็นพระอารามทางด้านทวารของพระนครลำพูนทางทิศใต้ ซึ่งใช้เป็นทิศทางหลบลี้หนีภัยของเจ้าครองนคร เมื่อมีข้าศึกมาประชิดติดเมือง และหมดทางต่อสู้ป้องกัน การที่จะหลบลี้จากข้าศึกเหมาะที่จะอาศัยความมืดในเวลากลางคืนเป็นเครื่องกำบัง ความหมายจึงตรงกับนามของ “ทวารพระนคร” ด้านนี้ที่มีชื่อว่า “ประตูลี้”

             พระเลี่ยง กรุวัดประตูลี้ ยังขุดพบก่อนกรุอื่นๆ โดยพบครั้งแรกราว พ.ศ.๒๔๑๗ ในสมัยเจ้าดิเรกรัตนไพโรจน์ เจ้าหลวงลำพูน องค์ที่ ๘ ได้บูรณปฏิสังขรณ์พระเจดีย์องค์ใหญ่ในวัด คราวนั้นจึงได้พบพระเครื่องจำนวนมาก อันประกอบด้วย พระเลี่ยง พระเลี่ยงหลวง พระลือ พระสาม พระสิบสอง ฯลฯ ทำให้พระเลี่ยงกรุวัดประตูลี้ เป็นที่รู้จักกันแพร่หลายก่อนพระเลี่ยงกรุอื่นๆ

             พระเลี่ยง กรุวัดประตูลี้ มี ๒ พิมพ์ คือ พิมพ์ฐานบัวกลม และพิมพ์ฐานบัวเหลี่ยม การแยกพิมพ์ให้สังเกตฐานรองนั่งใต้องค์พระ ถ้าเป็นเม็ดกลมๆ คือ “ฐานบัวกลม” ถ้าเป็นช่องสี่เหลี่ยม ก็เป็น “ฐานบัวเหลี่ยม” พิมพ์นี้จะมีเส้นประภามณฑล

             พระเลี่ยง กรุวัดประตูลี้ พิมพ์ฐานบัวกลม เนื้อค่อนข้างหยาบ มีเม็ดแร่ กรวด ผสมอยู่ด้วย ส่วนพิมพ์ฐานบัวเหลี่ยม เนื้อจะละเอียดกว่า พระส่วนใหญ่จะมีขอบปีกข้างเหลืออยู่ เพราะเทคนิคการถอดพิมพ์ไม่ใช้วิธีตัดปีกพิมพ์ทิ้ง ด้านหลังองค์พระค่อนข้างเรียบ เนื้อพระค่อนข้างบาง จึงทำให้ปลายบิ่นหักได้ง่าย

             กรุวัดดอนแก้ว วัดนี้เป็นวัดร้าง ปัจจุบันเป็นที่ตั้งของโรงเรียนบ้านเวียงยอง อยู่ห่างจากศาลากลางจังหวัดลำพูน ไปทางทิศตะวันออกประมาณ ๑ กม.

             การขุดหาพระกรุวัดดอนแก้ว ราว พ.ศ.๒๔๘๕ ช่วงสงครามอินโดจีน บริเวณซากเจดีย์เก่าพบพระแทบทุกพิมพ์ของสกุลลำพูน เช่น พระเปิม พระบาง พระคง พระลือ พระเลี่ยง พระสาม พระสิบสอง พระสิบแปด พระป๋วย ฯลฯ จำนวนหลายพันองค์ ยกเว้นพระรอดเท่านั้นที่ไม่มี

             พระเลี่ยง ที่ขึ้นจากกรุดอนแก้ว พบทั้ง ๒ พิมพ์ คือ ฐานบัวกลม และฐานบัวเหลี่ยม พระส่วนใหญ่เนื้อละเอียดกว่าของกรุวัดประตูลี้ แต่เป็นพระพิมพ์เดียวกัน การแยกกรุค่อนข้างยาก โดยรวมแล้วอาจจะกล่าวได้ว่า การแยกกรุพระวัดดอนแก้วกับวัดประตูลี้ มีข้อพิจารณา ๒ ประการ คือ ๑.พิจารณาเนื้อละเอียดหรือหยาบ ๒.เทคนิคการสร้างพระกรุวัดประตูลี้ เส้นซุ้มไข่ปลารอบองค์พระจะติดชัดเจนเป็นเม็ดๆ และปีกขอบองค์พระจะเหลือเยอะ ส่วนของกรุวัดดอนแก้วจะเหลือปีกขอบองค์พระน้อยกว่า และเส้นซุ้มไข่ปลาจะติดไม่ชัด

             ทั้งนี้ การแยกกรุยังต้องอาศัยประสบการณ์ เห็นพระผ่านตามามาก ถึงจะทำได้ แต่คงไม่ ๑๐๐%
กรุวัดมหาวัน วัดนี้ตั้งอยู่นอกกำแพงเมือง ด้านประตูเมืองทิศตะวันตก ห่างจากวัดพระธาตุหริภุญไชย ประมาณ ๓๐๐ เมตร เป็นพระอารามหลวงของ “พระนางจามเทวี” สร้างขึ้นประมาณ พ.ศ.๑๖๖๐ ได้รับความนิยมเป็นอันดับ ๒ รองจากกรุวัดประตูลี้ มีพระปริมาณน้อยกว่า ขุดพบในบริเวณวัดมหาวัน พร้อมกับการขุดพบพระรอด และพระคง
การขุดพบพระเลี่ยง คล้ายกับการขุดพบพระรอด คือ องค์พระจะกระจัดกระจายอยู่ตามบริเวณลานวัด พบครั้งละ ๒-๓ องค์ ไม่ได้พบจำนวนมากเหมือนกรุวัดประตูลี้ ทำให้เป็นพระที่หายาก เพราะมีปริมาณน้อย

             การแยกพิมพ์ค่อนข้างง่าย พระเลี่ยง กรุวัดมหาวัน มีเอกลักษณ์เฉพาะตัว คือ องค์พระจะดูใหญ่กว่ากรุอื่นๆ เพราะพระทุกองค์มีขอบปีกกว้างรอบ รวมทั้งปลายแหลมด้านบน

             ด้านหลังอูม หนา และโค้ง ทำให้องค์พระแข็งแรงขึ้น ปลายไม่บิ่น หรือหักง่ายเหมือนของวัดประตูลี้ เข้าใจว่าเป็นเทคนิคการสร้างที่ตั้งใจทำขึ้นเพื่อให้แตกต่างจากกรุอื่นๆ

             ส่วนเนื้อพระเป็นเนื้อละเอียด และแกร่ง เทคนิคการสร้างดีกว่ากรุวัดประตูลี้ มีพิมพ์เดียว คือ พิมพ์ฐานบัวเหลี่ยม

             พระเลี่ยงเป็นพระยอดนิยม รองจากพระรอด พระลือโขง ความนิยมสูสีกับพระลือหน้ามงคล

             พุทธคุณดีด้านเลี่ยงจากภยันตรายต่างๆ เช่นเดียวกับพระรอด กรุวัดมหาวัน พระเลี่ยงกรุนี้องค์สวยๆ ราคาหลักแสนกลาง

             การแยกกรุพระเลี่ยงนั้น คงจะทำได้บางองค์ที่มีลักษณะเฉพาะกรุชัดเจนเท่านั้น ขนาดเซียนรุ่นเก่านั่งเฝ้าพระอยู่ปากหลุมมาหลายสิบปี พระผ่านตามาก็หลายร้อยองค์ ยังบอกว่า แยกยาก แต่ใครตาคมแยกกรุได้มีสิทธิ์ฟลุก ซื้อ “พระเลี่ยง กรุวัดประตูลี้” ในราคาตั๋วเด็ก

             (หนังสืออ้างอิง : หนังสือปริอรรถาธิบายพระรอด โดย “ตรียัมปวาย” พิมพ์ พ.ศ.๒๕๐๒)