เทศน์-เทศน์มหาชาติ : คำวัด | คมชัดลึก

              โบราณจารย์กล่าวไว้ว่า บุคคลใดฟังเรื่องมหาเวสสันดรชาดก หรือที่เรียกว่า เทศน์มหาชาติ ซึ่งมีจำนวน ๑๓ กัณฑ์ ๑,๐๐๐ พระคาถา จบภายใน ๑ วัน ฟังด้วยจิตใจที่เลื่อมใสและเป็นกุศล จะได้ถือกำเนิดเป็นมนุษย์ในศาสนาของพระศรีอริยเมตไตรยในภายภาคหน้า
 
              เทศน์มหาชาติ เป็นบุญพิธีที่นิยมจัดให้มีกันมาแต่โบราณ ส่วนมากจัดให้มีในวัดเป็นหน้าที่ของชาวบ้านและวัดนั้นๆ จะตกลงร่วมกันจัด ปกตินิยมให้มีหลังฤดูทอดกฐิน ผ่านไปแล้วจนตลอดฤดูเหมันต์ นิยมจัดเป็นงานสองวัน คือ วันเทศน์เวสสันดรชาดกทั้ง ๑๓ กัณฑ์วันหนึ่ง และวันเทศน์จตุราริยสัจจกถา ท้ายเวสสันดรชาดกอีกวันหนึ่ง
 
              ทั้งนี้ พระธรรมกิตติวงศ์ (ทองดี สุรเตโช ป.ธ.๙ ราชบัณฑิต) เจ้าอาวาสวัดราชโอสาราม ได้อธิบายความหมายของคำว่า เทศน์ แปลว่า การแสดง การชี้แจ้ง หรือใช้ว่า เทศนา (อ่านได้ ๒ แบบ คือ เท-สะ-นา และเทด-สะ-หนา) ก็ได้
 
              เทศน์ หมายถึง การถ่ายทอดธรรมอันเป็นคำสอนทางศาสนาด้วยการแสดงชี้แจงให้ฟัง เป็นการเผยแผ๋ศาสนาแบบหนึ่งที่นิยมมาแต่สมัยพุทธกาล
 
              การเทศน์ว่าโดยทำนอง มี ๒ แบบ คือ
 
              ๑.เทศน์ธรรมวัตร คือ เทศน์โดยใช้เสียงและทำนองเป็นปกติเหมือนอ่าน หรือพูดธรรมดา ไม่ได้ออกเสียงและทำนองไพเราะด้วยการขับขาน มุ่งให้เข้าใจในเนื้อหาธรรมะเพื่อให้นำไปปฏิบัติได้เป็นสำคัญ เรียกว่า เทศน์ทำนองธรรมวัตร ก็ได้
   
              ๒.เทศน์แหล่ คือ เทศน์โดยใช้เสียงและทำนองที่มุ่งความไพเราะเป็นสำคัญ เช่น เทศน์มหาชาติ เทศน์แหล่ ซึ่งมีทั้งแหล่ใน คือ เรื่องในมหาชาติ และแหล่นอก คือ เรื่องอื่นๆ ที่นำมาเสริมโดยมุ่งความสุนทรีย์ เช่น แหล่ชมนก แหล่ชมดง แหล่งหญิงม่าย เป็นต้น
 
              ส่วนคำว่า "มหาชาติ" หมายถึง ชาติที่ยิ่งใหญ่ การเกิดครั้งยิ่งใหญ่ หมายถึงการเกิดของพระเวสสันดรโพธิสัตว์ ซึ่งเป็นการเกิดเพื่อบำเพ็ญบารมีครั้งสุดท้าย ก่อนที่จะได้ตรัสรู้เป็นพระพุทธเจ้าในชาติต่อมา
 
              มหาชาติ ที่ได้ชื่อเช่นนี้ เพราะการเกิดครั้งสุดท้ายนี้ พระเวสสันดรได้บำเพ็ญบารมีสำคัญ คือ ทานบารมีซึ่งเป็นการทำให้บารมีอื่นสมบูรณืไปด้วย เปรียบเหมือนการประทับตราในหนังสือสำคัญทำให้เกิดความสมบูรณ์ใช้บังคับตามกฎหมายได้ และในชาติสุดท้ายนี้พระเวสสันดรได้บำเพ็ญบารมีอื่นๆ ครับทั้ง ๑๐ ประการ จึงถือเป็นการเกิดครั้งสำคัญยิ่งใหญ่กว่าทุกชาติที่ผ่านมา
 
              มหาชาติ ถูกนำเรื่องราวมาประพันธ์เป็นบทร้อยแก้วและร้อยกรองแล้วนำไปเทศน์เป็นทำนองมาตั้งแต่สมัยโบราณ เรียกการเทศน์เช่นนี้ว่า เทศน์มหาชาติ เรียกเต็มว่า เทศน์มหาชาติเวสสันดรชาดก
 
              การที่เรียก มหาเวสสันดรชาดกว่า “มหาชาติ” นี้ พุทธศาสนิกชนชาวไทยของเรานิยมเรียก และเป็นที่หมายรู้กันมาแต่สมัยกรุงสุโขทัยราชธานี   เพราะปรากฏตามศิลาจารึกสมัยสุโขทัยหลักที่๓ ที่เรียกว่าจารึก “นครชุม” ซึ่งจารึกไว้เมื่อพ.ศ.๑๙๐๐ ในสมัยพญาลิไท (พระมหาธรรมราชาที่ ๑) มีกล่าวไว้ว่า “ธรรมเทศนาอันเป็นต้นว่า พระมหาชาติหาคนสวดแหล่มิได้เลย” เช่นนี้ แสดงให้เห็นว่าการมีเทศน์มหาชาตินี้ พุทธศาสนิกชนชาวไทยนิยมมีเทศน์กันมานานแต่สมัยสุโขทัยเป็นราชธานี