วันเพ็ญ-วันเดือนดับ
วันเพ็ญ-วันเดือนดับ : คำวัดโดยพระธรรมกิตติวงศ์
วันสำคัญทางศาสนาพุทธ นิยมระบุตามปฏิทินจันทรคติ โดยปกติจะเป็นวันที่เคยมีเหตุการณ์สำคัญเมื่อครั้งพุทธกาล อันเนื่องด้วยพระรัตนตรัย คือ พระพุทธเจ้า พระธรรมคำสั่งสอนของพระพุทธเจ้า และพระสงฆ์สาวกของพระพุทธเจ้า
เหตุการณ์ที่สำคัญดังกล่าว เป็นประโยชน์เกื้อกูลแก่พุทธศาสนิกชนทุกหมู่เหล่า คือบริษัทสี่อันได้แก่ ภิกษุ ภิกษุณี อุบาสก และอุบาสิกา ให้น้อมรำลึกถึงคุณของพระรัตนตรัยในหลักที่สำคัญ เพื่อนำไปประพฤติปฏิบัติ เพื่อจรรโลงให้พระพุทธศาสนา ดำรงคงอยู่สถิตสถาพร เป็นคุณประโยชน์อันยิ่งใหญ่แก่ตนเองและแก่สัตว์โลกทั้งปวง
ตามลำดับวันสำคัญในพระพุทธศาสนา และตามลำดับเวลาที่เกิดขึ้นคือ วันวิสาขบูชา วันอาสาฬหบูชา วันมาฆบูชา วันเข้าพรรษา และออกพรรษา
โดยมี ๓ วัน ที่เกิดขึ้นในวันเดือน เพ็ญ คือ ๑.วันวิสาขบูชา เป็นวันที่สมเด็จพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า ประสูติ ตรัสรู้ และปรินิพพาน ซึ่งเกิดขึ้นในวันและเดือนเดียวกัน คือ ในวันเพ็ญ เดือนหก หรือเดือนเวสาขะ
๒.วันอาสาฬหบูชา เป็นวันที่สมเด็จพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าได้แสดง พระปฐมเทศนา เหตุการณ์นี้เกิดขึ้นก่อนพุทธศักราช ๔๕ ปี ในวันเพ็ญ เดือน ๘
และ ๓.วันมาฆบูชาเป็นวันที่พระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงประทานพระโอวาทปาฏิ โมกข์ ในวันเพ็ญ เดือนสาม แต่ถ้าปีใดมี อธิกมาส คือ เดือนแปดสองแปด วันมาฆบูชาก็จะเลื่อนไปเป็นวันเพ็ญกลางเดือนสี่
อย่างไรก็ตาม คำว่า "วันเพ็ญ" พระธรรมกิตติวงศ์ (ทองดี สุรเตโช ป.ธ.๙) ราชบัณฑิต และเจ้าอาวาสวัดราชโอรสาราม ได้ให้ความหมายไว้ว่า วันเต็ม (เพ็ญ แปลว่า เต็ม) หมายถึง วันที่พระจันทร์ขึ้นเต็มดวง
วันเพ็ญ ได้แก่วัน กลางเดือน หรือ วันขึ้น ๑๕ ค่ำของทุกเดือนนับตามจันทรคติ เช่น วันเพ็ญเดือนหก ก็คือ วันกลางเดือน ๖ หรือ วันขึ้น ๑๕ เดือน ๖ วันเพ็ญเดือนสิบสอง ก็คือวันกลางเดือน ๑๒ ก็คือวันกลางเดือน ๑๒ หรือวันขึ้น ๑๕ ค่ำ เดือน ๑๒
วันเพ็ญ คนโบราณมักออกเสียงว่า วันเพ็ง
ส่วนคำว่า “วันดับ” เจ้าคุณทองดี ไดให้ความหมายไว้ว่า วันที่ดวงจันท์ดับแสง คือ วันสิ้นเดือนทางจันทรคติ ได้แก่ วันแรม ๑๕ ค่ำ หรือวันแรง ๑๕ ค่ำ ในเดือนขาด เรียกว่า วันเดือนดับก็มี
วันดับ เรียกอีกอย่างหนึ่งว่า อมาวสี หมายถึง วันที่ดวงจันทร์และดวงอาทิตย์ร่วมราศีและองศาเดียวกัน คือ วันที่ดวงจันทร์กับดวงอาทิตย์อยู่ข้างเดียวกัน และอยู่ในระนาบเดียวกับโลก