พระขุนแผนเคลือบ กรุวัดใหญ่ชัยมงคล อีกหนึ่งของดีสายพระกรุ

"วัดใหญ่ชัยมงคล" หรือ "วัดป่าแก้ว" ตั้งอยู่ทางทิศตะวันออกเฉียงใต้ของเกาะพระนคร ปัจจุบันเป็นพื้นที่ ต.คลองสวนพลู อ.พระนครศรีอยุธยา จ.พระนครศรีอยุธยา จุดเด่นของวัดได้แก่เจดีย์องค์ใหญ่ที่เชื่อกันว่าได้รับการปฏิสังขรณ์ขึ้นใหม่ในสมัยสมเด็จพระนเรศวรมหาราช ที่ภายในได้มีการค้นพบชัยมงคลคาถาบรรจุอยู่ ภายในพระอุโบสถเป็นที่ประดิษฐานพระพุทธชัยมงคล พระประธานที่เป็นสิ่งศักดิ์สิทธิ์ของวัด

พระขุนแผนเคลือบ มีพุทธลักษณะเป็นพระปางมารวิชัย ประทับอยู่ในซุ้มเรือนแก้ว มีอยู่ด้วยกัน 3 แม่พิมพ์ 1.พิมพ์ห้าเหลี่ยมอกใหญ่ ฐานสูง 2.พิมพ์ห้าเหลี่ยมอกใหญ่ ฐานเตี้ย และ 3.พิมพ์อกเล็ก หรือพิมพ์แขนอ่อน โดยมีคติความเชื่อสืบมาต่อกันว่ามีพุทธคุณเด่นมากทางเมตตามหานิยม และคงกระพันชาตรี
 

สันนิษฐานว่าได้แตกกรุออกมาตั้งแต่ครั้งสมัยรัชกาลที่ 5 เป็นต้นมา โดยมีผู้ลักลอบขุดกรุหาสมบัติหลายครั้งหลายหน  จนเมื่อถึงพ.ศ.2478 กรมศิลปากรประกาศขึ้นทะเบียนวัดใหญ่ชัยมงคลเป็นโบราณสถานของชาติ และเมื่อ พ.ศ. 2499 จึงเริ่มมีพระสงฆ์เข้าไปจำพรรษาในวัดใหญ่ชัยมงคล โดยมีพระครูภาวนารังสี (เปลื้อง เริงเชียร) เป็นผู้บูรณปฏิสังขรณ์กุฏิ ศาลา รวมทั้งสร้างกุฏิเพิ่มเติมแทรกอยู่ในบริเวณอุโบสถและวิหารด้วย

ในเวลานั้นพระครูเปลื้องได้ประสานงานไปทางกรมศิลปากร เข้ามาบูรณะเจดีย์ จึงได้ขุดเจาะเพื่อสำรวจโครงสร้างและความแข็งแรงของรากฐาน ในปี 2500 ท่ามกลางปัญหาและอุปสรรค เนื่องจากมีข่าวลือว่ามีการลักขุดหาสมบัติในองค์เจดีย์ประธาน ได้พระพุทธรูปทองคำจากใต้ฐานกลางองค์เจดีย์แล้วเปิดขุดจากกลางองค์เจดีย์บนชั้นฐานทักษิณกับเปิดเจาะส่วนฐานล่างสุดด้านทิศตะวันออกและทิศตะวันตกมุ่งตรงไปยังกลางเจดีย์
 

อย่างไรก็ตามในการบูรณะเจดีย์วัดใหญ่เมื่อ พ.ศ. 2499-2500 เป็นที่รู้กันว่าได้พบพระขุนแผนเคลือบจำนวนหนึ่ง จนเมื่อ พ.ศ.2506 ได้มีการพบพระขุนแผนเคลือบที่วัดเชิงท่า จ.นนทบุรี และเมื่อวันที่ 2 กันยายน 2550 มีพระขุนแผนเคลือบแตกกรุออกมาอีกครั้งที่วัดบ้านกลิ้ง อ.บางปะอิน จ.พระนครศรีอยุธยา จำนวนสามสิบกว่าองค์แต่ในจำนวนนี้มีพระแตกหักเสียหายไปหลายองค์ ซึ่งพระทั้ง 2 กรุล้วนเป็นพระสร้างขึ้นที่วัดใหญ่ชัยมงคล ในสมัยสมเด็จพระนเรศวรมหาราชทั้งสิ้น

พระขุนแผนเคลือบ เป็นพระกรุเพียงกรุเดียวที่สร้างโดยกษัตริย์ที่ได้รับการยกย่องว่าทรงเป็นมหาราชที่ยิ่งใหญ่ที่สุด ในประวัติศาสตร์ชาติไทย ทั้งยังเป็นพระที่มีคุณค่าทางอายุผนวกเข้ามา ซึ่งถือเป็นโบราณวัตถุอายุเกินกว่า 400 ปี และสร้างโดยวิทยาการชั้นสูง พระขุนแผนเคลือบจึงเป็นพระเครื่องที่นักสะสมพระต่างสนใจหามาไว้ในครอบครอง