บทบาทของสถาบันการศึกษากับสังคมไทยในยุคดิจิทัล

 

 

 

          ในช่วงทศวรรษที่ผ่านมา เราคงปฏิเสธไม่ได้ถึงการเปลี่ยนแปลงทางด้านเทคโนโลยี ซึ่งเข้ามามีบทบาทและอิทธิพลต่อการใช้ชีวิตของมนุษย์มากยิ่งขึ้น ทั้งในด้านการติดต่อสื่อสาร คมนาคม การลงทุนทางธุรกิจ การวิเคราะห์ข้อมูลขนาดใหญ่ (Big data) การเชื่อมโยงของอุปกรณ์ต่างๆ หรือที่มักเรียกกันว่าอินเทอร์เน็ตของสรรพสิ่ง (Internet of things: IoT) และปัญญาประดิษฐ์ (Artificial Intelligence: AI) หรือแม้กระทั่งการใช้หุ่นยนต์เข้ามาแทนที่แรงงานมนุษย์มากยิ่งขึ้นทั้งในภาคธุรกิจ อุตสาหกรรมการผลิต หรือภาคเกษตรกรรม จนมีนักวิชาการหลายท่านได้ออกมาให้ความเห็นเกี่ยวกับการใช้หุ่นยนต์ในการแทนที่การทำงานของมนุษย์มากขึ้น 

 

 

 

 

          นอกจากนี้นักวิชาการหลายท่านยังได้กล่าวถึงความน่ากลัวของสังคมไทยเกี่ยวกับจำนวนประชากรที่มีแนวโน้มลดลง หรืออาจกล่าวได้ว่าสังคมไทยกำลังเข้าสู่ สังคมผู้สูงอายุ ที่มีอัตราคงอยู่ของประชากรมากกว่าอัตราการเกิด หรือกล่าวอีกนัยหนึ่งได้ว่าผู้สูงอายุสามารถใช้ชีวิตได้ยาวนานขึ้นเนื่องจากความเจริญทางด้านการแพทย์ แต่ในขณะที่อัตราการเกิดของประชากรลดน้อยลง

          จากประเด็นปัญหาดังกล่าวได้มีนักวิชาการหลายท่านออกมาให้ความเห็นถึงการเตรียมการรับมือ ความล่มสลายของสถาบันการศึกษา โดยเฉพาะสถาบันอุดมศึกษา หรือมหาวิทยาลัย โดยกล่าวอ้างถึงเด็กรุ่นใหม่ที่มักไม่นิยมศึกษาต่อในระดับอุดมศึกษาเพื่อต้องการปริญญาบัตร ซึ่งอาจแตกต่างกับอดีตที่ผ่านมาที่จำเป็นต้องได้ใบปริญญาบัตรเพื่อใช้ประกอบในการสมัครงาน 

 

 

          กล่าวคือเด็กรุ่นใหม่สามารถมีรายได้ในขณะที่กำลังศึกษาอยู่ในชั้นประถมศึกษา หรือมัธยมศึกษา โดยไม่จำเป็นต้องศึกษาต่อในระดับมหาวิทยาลัย ประกอบกับจำนวนประชากรที่ลดน้อยลงและสังคมไทยก็กำลังเผชิญกับกระแสแห่งการเปลี่ยนแปลงในยุคดิจิทัล ดังนั้นหลายมหาวิทยาลัยจึงถูกท้าทายและจำเป็นต้องปรับตัวเพื่อความอยู่รอดทั้งในด้านระบบการเรียนการสอน นวัตกรรมการศึกษา หรือแม้กระทั่งการคิดในเชิงธุรกิจมากยิ่งขึ้น

 

          แต่อย่างไรก็ตามเราคงปฏิเสธไม่ได้ว่าสถาบันการศึกษายังคงเป็นหน่วยทางสังคมที่สำคัญอย่างยิ่งในการขัดเกลาพฤติกรรมของมนุษย์ หรือที่เรียกว่า การขัดเกลาทางสังคม (Socialization) ทั้งในแง่ของการพัฒนากระบวนการคิด องค์ความรู้ การปลูกฝังค่านิยมที่ดีงามโดยเฉพาะขนบธรรมเนียม ประเพณี วัฒนธรรม ของความเป็นไทยที่จำเป็นต้องปลูกฝัง และอนุรักษ์ไว้จากรุ่นสู่รุ่น 

          นั่นสะท้อนให้เห็นว่าการเปลี่ยนแปลงทางเทคโนโลยีที่รวดเร็ว การเข้าสู่สังคมผู้สูงอายุ หรือจำนวนประชากรที่ลดลง ก็มิได้หมายความว่าจะมาทำลายเอกลักษณ์ และคุณค่าของความเป็นไทย 

          ในทางกลับกันสิ่งเหล่านี้ควรจะเป็นโจทย์ที่ท้าทายรัฐบาล ผู้มีอำนาจ และหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง ต้องร่วมกันแสวงหาทางออกว่าจะทำอย่างไรให้ประชากรไทยที่มีแนวโน้มลดลง และเด็กที่กำลังจะเติบโตไปเป็นอนาคตที่สำคัญของชาติได้มาช่วยกันพัฒนาประเทศเพื่อให้คงไว้ในค่านิยมที่ดีงาม ยึดมั่นในคุณธรรม จริยธรรม ความถูกต้อง และเป็นอนาคตซึ่งจะดำรงไว้ซึ่ง ความเป็นชาติไทย มีความยึดมั่นในระบอบการปกครองประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุข มิฉะนั้นแล้วเราคงได้แต่เพียงกล่าวถึงจำนวนประชากรที่ลดลง และกล่าวถึงแนวโน้มการปิดตัวของมหาวิทยาลัยหลายแห่ง หรืออาจต้องถูกต่างชาติเข้ามาครอบงำกิจการ 

 

 

 

          แต่ขณะที่สังคมไทยต้องประสบปัญหาสังคมที่รุนแรงและน่าสะพรึงกลัวมากยิ่งขึ้นในระบบทุนนิยมและการเปลี่ยนแปลงในยุคดิจิทัล เช่น คดีลันลาเบล การบังคับใช้กฎหมายกับเด็กขายกระทงโดยถูกกล่าวหาว่าละเมิดลิขสิทธิ์ การทุจริตประพฤติมิชอบตั้งแต่ระดับนโยบายจนถึงผู้ปฏิบัติ คนจนล้นคุก อาชญากรรมข้ามชาติ ฯลฯ เหล่านี้มิใช่หรือที่เราคงปฏิเสธมิได้ว่า ความมีอยู่หรือลดน้อยลงของค่านิยมที่ดีงามในสังคมไทยซึ่งมิอาจต้านทานต่อกระแสแห่งการเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้น

          ปรากฏการณ์ที่เกิดขึ้นเหล่านี้เป็นสิ่งที่สะท้อนให้เห็นถึงความสำคัญของสถาบันการศึกษาโดยเฉพาะระดับมหาวิทยาลัยอันเป็นสถาบันที่จะหล่อหลอม ขัดเกลาพฤติกรรมของเยาวชน เฉกเช่นตัวอย่างดังต่อไปนี้

          1.การส่งเสริม พัฒนาบุคลิกภาพของเด็กและเยาวชนเพื่อให้เป็นสมาชิกที่ดีของสังคม เคารพในกฎระเบียบ สิทธิและความเห็นที่แตกต่างของผู้อื่น การพูดคุยกันด้วยเหตุผล เพื่อมิให้นำไปสู่อาชญากรรมแห่งความเกลียดชัง (Hate crime)

          2.การปรับเปลี่ยนพฤติกรรมเบี่ยงเบน (Deviant behavior) ของเด็กและเยาวชนให้เป็นไปตามบรรทัดฐาน (Norm) และค่านิยมที่ดีงามของสังคม เช่น การไม่แซงคิว การไม่เดินลัดสนาม ก่อนที่พฤติกรรมเหล่านั้นจะเบี่ยงเบนมากขึ้นจนนำไปสู่การละเมิดกฎหมาย

 

 

 

          3.การปลูกฝังค่านิยมที่ดีงามของสังคมไทยให้แก่เด็กและเยาวชน เช่น การให้ความเคารพและให้เกียรติต่อผู้อาวุโส ความเอื้อเฟื้อเผื่อแผ่ การให้อภัย

          4.การสนับสนุนให้เด็กและเยาวชนรู้จักแก้ไขปัญหาอย่างเป็นเหตุเป็นผลบนพื้นฐานความถูกต้องตามทำนองคลองธรรม มิฉะนั้นก็จะยังคงเกิดปัญหาการทะเลาะวิวาทของนักเรียน หรือการยกพวกรุมทำร้ายกันบนท้องถนน

          5.การอบรมสั่งสอนให้เด็กและเยาวชนยึดหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง ไม่ฟุ้งเฟ้อ เฉกเช่นกรณีเยาวชนหญิงหารายได้จากการรับงานชงเครื่องดื่มแอลกอฮอล์จนนำไปสู่การล่วงละเมิดทางเพศ

          จากตัวอย่างดังกล่าวข้างต้นคงปฏิเสธมิได้ว่าสถาบันการศึกษายังคงมีความสำคัญและจำเป็นอย่างยิ่ง หากสังคมไทยยังคงให้ความสำคัญกับการเจริญเติบโตทางเศรษฐกิจจนความเหลื่อมล้ำระหว่างคนรวยกับคนจนขึ้นไปอยู่อันดับ 1 ของโลก (CSGlobal Wealth Report, 2018) แต่ขณะที่ปัญหาสังคมและปัญหาอาชญากรรมก็ดูเหมือนยังไม่ได้รับการแก้ไขอย่างจริงจังเท่าที่ควร 

          ด้วยเหตุผลดังกล่าวสถาบันการศึกษาจึงยังคงเป็นสถาบันทางสังคมที่สำคัญในการพัฒนาความเป็น มนุษย์ที่สมบูรณ์แบบทั้งกระบวนการคิด จิตสำนึก ความรับผิดชอบต่อสาธารณะ การทำงานเพื่อหาเลี้ยงชีพโดยยังคงหวงแหน และรักษาไว้ซึ่งเอกลักษณ์ วัฒนธรรมที่ดีงาม และวิถีชีวิตของความเป็นไทย

          นอกจากนี้สถาบันการศึกษายังจำเป็นจะต้องได้รับการสนับสนุน การจัดการเรียนการสอนที่เป็นนวัตกรรม หรือการสร้างสรรค์ คิดค้นสิ่งประดิษฐ์ การส่งเสริมงานวิจัย พัฒนาองค์ความรู้ใหม่ เพื่อให้เกิดการแก้ไขปัญหาในมิติต่างๆ ได้อย่างเป็นรูปธรรมและเท่าทันต่อกระแสแห่งการเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้น นอกจากจะกล่าวกันแต่เพียงการเตรียมตัวถึงความล่มสลายของสถาบันอุดมศึกษา หน่วยงานที่เกี่ยวข้องทั้งการพัฒนาระบบการศึกษา การพัฒนาคน จำเป็นอย่างยิ่งที่จะต้องเร่งดำเนินการอย่างจริงจังเพื่อสนับสนุนสถาบันการศึกษาในการทำหน้าที่ได้อย่างสมบูรณ์แบบ เพื่อให้เกิดการพัฒนาทรัพยากรมนุษย์อย่างยั่งยืนต่อไปในอนาคต เพราะคงจะไม่มีสิ่งใดที่จะมาทดแทนคุณค่าของความเป็นครู อาจารย์ในการสร้างคนดี มีจิตสำนึกที่ดี เพื่อการพัฒนาประเทศชาติต่อไปในภายภาคหน้า