ทีมนักวิจัยมพน.ผนึกชุมชนดอนแดงสามัคคีพัฒนา"เครื่องทอเสื่อกก"

         “เสื่อ”หรือ “สาด” เครื่องใช้ในบ้านที่ผูกพันกับวิถีชีวิตคนไทยแทบทุกภาค เชื่อว่าทุกครอบครัว ต้องมี “เสื่อ” ติดบ้านไว้ปูนั่งหรือปูนอน อย่างน้อยก็ต้องมี 1 ผืน เสื่อกกบ้านดอนแดงสามัคคี อ.นาหว้า จ.นครพนม ผลิตภัณฑ์โอทอป เกรดพรีเมี่ยม(Premium) ของกลุ่มแม่บ้านทอเสื่อกก สร้างรายได้เสริม หลังฤดูกาลเก็บเกี่ยว ได้เป็นอย่างดี 

      คนหนึ่งทอ คนหนึ่งสอด ตามแบบฉบับภูมิปัญญาพื้นบ้านที่สืบทอดมาจากรุ่นคุณตาคุณยาย ผสานกับวัสดุที่หาได้ง่ายจากท้องถิ่น คือ ต้นกก พืชที่มีมากในท้องถิ่น ถักทอเป็นผืน ใช้งานตามประโยชน์ใช้สอย แต่กว่าจะได้เสื่อออกมาแต่ละผืน

       เกศินี กินนีแซ สมาชิกกลุ่มทอเสื่อกกบ้านดอนแดงสามัคคี บอกว่า ชาวบ้านต้องใช้ระยะเวลาเกือบทั้งวัน ร่วมกันทอเสื่อแต่ละผืนความยาวอยู่ที่ 10 เมตร เย็บตะเข็บสวยงามให้พร้อมใช้งาน ใช้แรงงาน 2 คน คือ คนสอด และคนทอ หาพื้นที่โล่งกว้าง วางเครื่องทอเสื่อแบบดั้งเดิม ขึงเชือกให้ตึง ซึ่งหากลูกค้าอยากได้เสื่อที่มีความยาวมาก ๆ ก็ต้องวางเครื่องทอ แล้วปรับความยาวใหม่ ขึงเชือกยาวให้ได้ตามความต้องการของลูกค้า แต่ยาวมากที่สุดที่เคยทำได้ก็ไม่เกิน 10 เมตร

       เธอเผยต่อว่า ความต้องการของเสื่อกกในชุมชนนั้น สร้างรายได้เป็นกอบเป็นกำให้แก่ชาวบ้าน ลูกค้าจะสั่งครั้งหนึ่ง 10 ผืนขึ้นไป แต่ละผืนจำกัดความยาวอยู่ที่ 10 เมตร ซึ่งบางครั้งชาวบ้านก็ทำไม่ทัน หรือว่าจะสต๊อกสินค้าไว้มากๆ ก็อาจจะมีปัญหาเรื่องแมลง

      “ลูกค้าบางคน อยากได้เสื่อความยาว 20 เมตร เราก็ทอไม่ได้ เพราะความยาวขอการขึงเชือกในเครื่องทอแบบดั้งเดิม มีอยู่อย่างจำกัด และกว่าจะทอเสร็จใช้เวลากว่า 2 วัน แรงงานที่ทอก็มีความเมื่อยล้า เกิดปัญหาเส้นเชือกไม่ตึง แน่นไปบ้างหรือเส้นยานเกินไปบ้าง ซึ่งพอเอาเครื่องทอเสื่อกกด้วยมือแบบต่อเนื่อง มาใช้ร่วมด้วย ลดปัญหาตรงนี้ลงได้มาก คนทอก็เลือกเส้นกกได้เอง การทอก็แน่น สม่ำเสมอ ม้วนพับเก็บง่าย และที่สำคัญ เรื่องแรงงาน เราก็ใช้คนทอเพียงคนเดียว”เกศินีเผย

      จากนั้นทีมนักวิจัยมหาวิทยาลัยนครพนม นำโดย อาจารย์คมศักดิ์ หารไชย อาจารย์ประจำสาขาวิศวกรรมอุตสาหการ คณะวิศวกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยนครพนม จับมือกับ อาจารย์สิทธิชัย เจริญราชและอาจารย์เกียรติพงษ์ อ่อนบัตร อาจารย์ประจำสาขาเทคโนโลยีอุตสาหการ คณะเทคโนโลยีอุตสาหกรรม ลงพื้นที่ทำงานด้านบริการวิชาการ กับชุมชนอย่างต่อเนื่องในพื้นที่ให้บริการ กว่า 3 ปี ได้รับทราบปัญญาของชุมชน และนำมาเป็นโจทย์วิจัย จาก สุรินทร์ นันทะวงษ์ ปราชญ์ชาวบ้านและช่างชุมชนผู้ทอเสื่อกก จึงได้เข้าช่วยหาวิธีการทำให้การทอเสื่อกก ทำได้รวดเร็วขึ้น และเพิ่มความยาวของเสื่อให้ทอได้ยาวขึ้นในครั้งเดียว ลดพื้นที่ในการวางเครื่องทอเสื่อ ด้วยการร่วมมือกันพัฒนานวัตกรรมสิ่งประดิษฐ์ที่ตอบโจทย์ชุมชน ให้สามารถผลิตเสื่อกกแบบทอมือ ที่ทอได้ง่าย เพิ่มกำลังการผลิต เสริมรายได้ให้กับชาวบ้านอย่างยั่งยืน 

      อาจารย์คมศักดิ์ เล่าให้ฟังว่า เป็นอาจารย์สอนอยู่ในสาขาวิศวกรรมอุตสาหการ พอได้รับโจทย์จากปัญหาของชาวบ้านมา ก็คิดว่าจะทำอย่างไรจะประดิษฐ์เครื่องมือให้ชาวบ้านสามารถลดขั้นตอนการผลิต หรือเพิ่มกำลังการผลิตให้ได้ จึงเริ่มจากการออกแบบเครื่องจักรกล ร่วมกันกับอาจารย์จากสาขาเทคโนโลยีอุตสาหการ จำนวน 2 ท่าน มาช่วยในการพัฒนาเครื่องนี้ เริ่มจากการ Review การทำงานของเครื่องจักร คำนวณว่าจะเพิ่มกำลังการผลิตได้อย่างไร ร่วมกันช่วยร่างแบบขึ้นมา โดยมีนักศึกษาเข้ามาร่วมด้วย และเอาแบบไปใช้จริงกับช่างชุมชนและปราชญ์ชาวบ้านที่เชี่ยวชาญด้านการทอเสื่อ ปรับแต่งกลไกตามหลักวิศวอุตสาหการ จนได้เครื่องทอ ตรงตามความต้องการของคนทอจริงๆ 

      “โจทย์สำคัญ อีกโจทย์หนึ่งคือ ชาวบ้านต้องการเครื่องทอที่เน้นให้เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม ไม่อยากให้ใช้เครื่องไฟฟ้าเลย” อาจารย์คมศักดิ์กล่าวและว่า แม้ว่าชาวบ้านจะอยากได้เครื่องทุ่นแรง แต่ชาวบ้านก็ยังอยากขายงานฝีมือ ที่ต้องทอเสื่อทุกเส้นด้วยมือ เพื่อรักษามาตรฐานของงานโอทอปเกรดพรีเมี่ยมเอาไว้ ไม่ต้องการเอาเครื่องกลไฟฟ้ามาทำงานแทนแรงงานคนทั้งหมด ดังนั้น กลไกการทำงาน เราจะใช้เหล็ก ทำราวพาดเชือก เกี่ยวเชือก และดึงเชือก เพื่อช่วยทำเส้นเชือกตึง และต่อเส้นยืนได้ง่าย และใช้ท่อ PVC พักเชือกเอาไว้ ตามระดับความยาวของเสื่อที่ต้องการ 

     "สมมุติว่าเชือกยาว 50 เมตร ก็จะได้เสื่อความยาว 50 เมตร และมีช่องม้วนเก็บเสื่อที่ทอเอาไว้อย่างเป็นระบบ โดยไม่ต้องเสียเวลาขึงเชือกใหม่ทั้งหมด เจาะรูตามแนวท่อ PVC เพื่อให้เส้นเชือกยืนไหลตึงไปตามฟืม ไม่ซ้อนทับกัน เพิ่มแรงหนืดของการตึงเชือกสามระดับ ให้เส้นเชือกตึงสม่ำเสมอ นอกจากนั้น ความสูงของเครื่องทอ จะออกแบบให้คนนั่งสามารถอยู่ในระดับเดียวกันกับเครื่อง เพิ่มความสะดวกสบายในการทอเสื่อ และไม่กระทบต่อเส้นเชือกที่ต้องตึงได้ระดับ ซึ่งกลไกนี้ช่างทอจะสัมผัสได้ และดึงปรับระดับได้ไม่อยากเกินไปด้วยแรงงาน 1 คน”

     อาจารย์คนเดิมย้ำด้วยว่าตอนนี้ เครื่องทอเสื่อกกด้วยมือ แบบต่อเนื่อง เราทำเป็นที่แรก เป็นนวัตกรรมสิ่งประดิษฐ์ ที่ได้รับคำขอสิทธิบัตร เลขที่ 1903003157 และอยู่ในระหว่างการปรับแก้ไขเรื่องต้นทุนราคา ก่อนจะเอาออกจำหน่ายในตลาด เพิ่มกำลังการผลิตของเสื่อกกที่ตลาดยังมีความต้องการในทุกๆ เดือน โดยเฉพาะเทศกาลงานบุญประจำปี 

       อย่างไรก็ตามหลังจากร่วมมือกันพัฒนาและปรับแก้ตามความต้องการของผู้ใช้งานกว่า 6 เดือน จนได้นวัตกรรมสิ่งประดิษฐ์ “เครื่องทอเสื่อกกด้วยมือต่อเนื่อง” ที่ทอได้ด้วยการใช้คนทอเพียงคนเดียว ทอต่อเนื่องได้ไม่จำกัดความยาว ใช้พื้นที่วางเครื่องทอเพียงเล็กน้อย โดยหากผู้ทอมีความเชี่ยวชาญ สามารถทอทั้งวันได้ถึงวันละ 20 เมตร เท่ากับว่าเพิ่มกำลังการผลิตจากเดิมถึง 4 เท่า

     นับเป็นอีกผลงานนวัตกรรมที่เป็นภูมิปัญญาชาวบ้านผสานกับงานวิจัย จนกลายเป็นนวัตกรรมเด่นที่่ช่วยทุนแรงชาวบ้าน เครื่องทอเสื่อกกด้วยมือต่อเนื่อง