เฟิร์นน้ำ มากด้วยคุณค่า

                ชนิดเฟิร์นที่มีอยู่อย่างหลากหลายล้วนมากด้วยคุณค่าต่อระบบนิเวศทั่วไปทุกหนแห่ง ซึ่งนับได้ว่าแทบไม่มีพืชใดที่จะมีทั้งจำนวนและชนิดเทียบเคียงถึงพืชกลุ่มนี้ และยังมีวิวัฒนาการยาวนานหลายร้อยล้านปีจากที่เคยมีนักวิทยาศาสตร์ค้นพบซากจากฟอสซิลอยู่อย่างต่อเนื่อง ซึ่งหลายชนิดที่พบเห็นได้ในปัจจุบันก็คงมีเค้าโครงที่มิได้แตกต่างไปจากพืชที่เป็นบรรพบุรุษไปสักเท่าใดเลย และกลับยิ่งเพิ่มชนิดจนถึงความสามารถในการปรับตัวให้เข้ากับสภาพแวดล้อมที่หลากหลายออกไป จากผลของการเปลี่ยนแปลงสภาวะอากาศโลกจนมาถึงสภาพอากาศอย่างทุกวันนี้

              สิ่งที่ยิ่งน่าทึ่งคือเฟิร์นดังกล่าวสามารถปรับตัวให้อาศัยและสืบพันธุ์แบบมีวงชีวิตอยู่ในระบบนิเวศที่มีน้ำขังได้ดีด้วย โดยเรารู้จักเฟิร์นน้ำชนิดนี้ในชื่อ แหนแดง (Azalla pinnata) ที่มีลักษณะใบเล็กค่อนจิ๋วขึ้นเรียงสลับบนลำต้นที่เป็นไหลสั้นๆ ลอยอยู่บนผิวน้ำ มีสีชมพูอมแดงเมื่ออยู่ในสภาพแสงมากและจะมีสีเขียวเด่นชัดเมื่ออยู่ในสภาพร่มรำไรหรือในช่วงที่มีฝนตกชุก มีรากเป็นเส้นยาวอยู่ในน้ำช่วยสร้างสมดุลในการลอย และยังใช้ดูดซับสารอินทรีย์ต่างๆ ได้ดีอีกด้วย

              นอกจากนั้นยังมีเฟิร์นน้ำอีกชนิดที่เรียกกันว่า จอกหูหนู (Salvinia cucullata Roxb.) ที่ถูกจัดอยู่ในกลุ่มเฟิร์นด้วยเช่นกัน มีลักษณะแผ่นใบกว้าง สีเขียว ตั้งค่อนข้างชัน อ่อนนุ่ม ไม่เปียกน้ำ ขอบใบห่อโค้งงอดูคล้ายอวัยวะในส่วนหูของหนูนั่นเอง และด้วยความที่จอกหูหนูเป็นพืชในกลุ่มเฟิร์นด้วยนี้ ซึ่งก็มีคุณสมบัติพิเศษอีกหลายประการในการบ่งชี้เบื้องต้นของระบบนิเวศที่ดีด้วย อันจะดูได้จากสีของใบที่สมบูรณ์จะมีสีเขียวอมฟ้าเล็กน้อยตามสภาพน้ำที่ดีและมีค่าออกซิเจนสูง แต่จะบ่งบอกไปในอีกทิศทางหนึ่งเมื่อคุณภาพน้ำด้อยลงซึ่งจอกหูหนูจะมีสีของใบซีดลงจนออกเป็นสีเหลืองอมน้ำตาลเลยก็ได้

               ด้วยคุณลักษณะของเฟิร์นนี้จึงมีการต่อยอดทางการศึกษาวิจัยถึงพันธุ์และคุณประโยชน์ที่มากกว่าที่เคยมี โดยมีการรวบรวมถึงการใช้ที่เกิดจากภูมิปัญญาและมีการใช้ต่อๆ กันมามิใช่แค่ประดับหรือแค่ใส่ในตู้ปลาหรือใส่ในภาชนะที่ปลูกไม้น้ำอื่นๆ จนมีข้อมูลเป็นที่ยอมรับถึงคุณประโยชน์จากเฟิร์นน้ำดังกล่าวนี้อย่างการใช้เป็นอาหารหลักสำหรับปลากินพืช หรือเป็นอาหารของสัตว์ต่างๆแบบการให้เสริม และหรือให้ทดแทนอาหารสำเร็จรูปที่มีจำหน่ายโดยทั่วไปที่มีทั้งโปรตีน แร่ธาตุ และใยอาหาร ในสัดส่วนที่สูงเมื่อเทียบกับพืชอาหารอื่นที่มีการให้กันแบบทั่วไป

               นอกจากนั้นยังมีการนำไปใส่โคนต้นไม้หรือใช้ตากแห้งผสมดินปลูกเพื่อเพิ่มสารอินทรีย์ที่มีประโยชน์แก่ระบบการปลูก และยังมีการใช้ส่วนที่ตากแห้งนี้ไปผสมเข้ากับก้อนเชื้อเพาะเห็ดฟาง เพื่อให้ได้น้ำหนักดีและมีดอกขนาดใหญ่อีกด้วย หากเฟิร์นน้ำดังกล่าวมีปริมาณที่มากก็สามารถแปรรูปเป็นส่วนสำคัญในการทำปุ๋ยหมักอินทรีย์ หรือปุ๋ยพืชสดไถกลบไปกับดินเลยก็ได้ ในส่วนแปลงนาข้าวก็ยังมีการใช้แหนแดงเลี้ยงร่วมกันในช่วงการทำผลผลิต โดยเฉพาะแปลงเกษตรอินทรีย์ที่มีแหนแดงก็จะช่วยเพิ่มสารอาหารจากความสามารถในการตรึงไนโตรเจนและส่งผ่านไปยังต้นข้าวในแปลงนา สามารถสร้างผลผลิตที่มิได้ด้อยกว่าแปลงนาอินทรีย์  และผลที่ได้ก็ด้วยต้นทุนที่ลดลง แถมยังมีความปลอดภัยในขั้นตอนการผลิตไปสู่ผู้บริโภคด้วยความยั่งยืนในงานเกษตรหลักของประเทศเลยทีเดียว

        เรียกได้ว่าเฟิร์นน้ำมีประโยชน์มากมายกว่าที่หลายคนคิด จนอาจกลายเป็นพืชเศรษฐกิจที่หลายฝ่ายให้ความสนใจและจับตามอง เพื่อนำมาใช้ประโยชน์ทางอุตสาหกรรมการเกษตรที่กว้างขึ้นออกไป แต่อย่างไรก็ตามทุกๆ สิ่งย่อมมีอีกมุมที่ต่างกัน 

                   จากเหตุปัจจัยที่นอกเหนือการควบคุม ในบางครั้งเฟิร์นน้ำก็อาจกลายเป็นปัญหาที่เคยเกิดในหลายๆ ที่ เพราะการที่เป็นพืชโตเร็วและขยายพันธุ์ง่ายจึงอาจทำให้แหล่งน้ำต่างๆ เต็มไปด้วยเฟิร์นน้ำที่ถูกเรียกขานกันใหม่ว่า “วัชพืช” ซึ่งเฟิร์นน้ำนั้นแม้จะมีประโยชน์มากมายหากเมื่อใดเกิดความบกพร่องทางสมดุลและการบริหารจัดการที่ดีแล้ว สิ่งที่เคยให้คุณค่าอย่างอนันต์ก็อาจเป็นสิ่งที่ตรงกันข้ามได้ด้วยเช่นกันเมื่อขาดความพอดี..