หากวิเคราะห์ถึงแผนแม่บทการพัฒนาที่อยู่อาศัยระยะ 20 ปี (พ.ศ.2560-2579) ของกระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ (พม.) เพื่อใช้เป็นกรอบในการพัฒนาที่อยู่อาศัยระยะยาว และเสริมสร้างความมั่นคงด้านที่อยู่อาศัยของประชาชนทุกกลุ่มเป้าหมาย และครอบคลุมในทุกมิติ ซึ่งมีเป้าหมายทั้งหมดประมาณ 3 ล้านครัวเรือนทั่วประเทศ
จะพบว่าประเด็นเรื่องของ”การพัฒนาคุณภาพชีวิตกลุ่มคนไร้บ้าน” ถือเป็นส่วนหนึ่งของแผนแม่บทฯ ดังกล่าวที่มีความสำคัญไม่ยิ่งหย่อนกว่าเรื่องอื่นๆ เพราะถือเป็นอีกภารกิจพัฒนาคุณภาพชีวิตอย่างเป็นระบบและยั่งยืนให้คนไทยทุกคนมีสิทธิ์เท่าเทียม ช่วยลดความเหลื่อมล้ำในสังคมไทยให้เป็นจริง
เมื่อวันที่ 16 พฤษภาคม 2562 จึงกลายเป็นอีกครั้งประวัติศาสตร์ของประเทศ หลัง พม. และสำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) ร่วมกับภาคีเครือข่าย อาทิ สถาบันวิจัยสังคม จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย มูลนิธิพัฒนาที่อยู่อาศัย สถาบันพัฒนาองค์กรชุมชน (พอช.) ร่วมจับมือกันจัดกิจกรรมปล่อยคาราวานทีมสำรวจข้อมูลประชากรคนไร้บ้าน
โดยครั้งนี้มีทีมสำรวจมากกว่า 500 ชีวิต ปูพรมลงเฟ้นหาประชากรคนไร้บ้านในกรุงเทพมหานครรวม 41 เส้นทาง และในอีก 16 จังหวัดทั่วประเทศ ได้แก่ เชียงใหม่ ขอนแก่น นครราชสีมา อุดรธานี นครสวรรค์ กาญจนบุรี นครปฐม สมุทรสาคร นนทบุรี ปทุมธานี สมุทรปราการ สงขลา นครศรีธรรมราช ชลบุรี และสุราษฎร์ธานี หลังเคยสำรวจไปแล้วรอบแรก 60 จังหวัดในเดือนเมษายนที่ผ่านมา และพบว่ามีคนไร้บ้านรวม 686 คน
ภรณี ภู่ประเสริฐ ผู้อำนวยการสำนักสนับสนุนสุขภาวะประชากรกลุ่มเฉพาะ สสส. ให้ข้อมูลว่า คนไร้บ้านถือเป็นกลุ่มประชากรหนึ่งที่ สสส. ตระหนักถึงปัญหาความเหลื่อมล้ำทางสังคมและสุขภาพ ที่ผ่านมา สสส. ร่วมกับสถาบันวิจัยสังคม จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย พัฒนาวิธีวิทยา และเครื่องมือในการสำรวจสถานการณ์คนไร้บ้านทั้งในเชิงปริมาณและเชิงคุณภาพอย่างเป็นระบบขึ้น
ซึ่งทางภาคีเครือข่ายได้ทำการสำรวจครั้งแรกในปี 2558 นำร่อง 3 จังหวัด ประกอบด้วย กรุงเทพฯ เชียงใหม่ และขอนแก่น ซึ่งเป็นจังหวัดที่มีคนไร้บ้านเป็นจำนวนมาก พบว่ามีจำนวนกว่า 1500 คน ในจำนวนนี้กว่าร้อยละ 28 ไม่มีบัตรประชาชน ร้อยละ 55 เข้าไม่ถึงบริการสุขภาพและสวัสดิการขั้นพื้นฐานของรัฐ และร้อยละ 70 มีปัญหาสุขภาพจิต
หากถามว่าจำเป็นแค่ไหนจึงต้องมีการสำรวจประชากรคนไร้บ้านอย่างเอาจริงเอาจัง?
ภรณีชี้แจงว่า การสำรวจนี้จะทำให้ประเทศไทยพบข้อมูลสำคัญในการสนับสนุนการขับเคลื่อนในระดับพื้นที่และระดับนโยบายเพื่อการเข้าถึงสุขภาวะของคนไร้บ้าน
สำหรับการสำรวจสถานการณ์ในครั้งนี้แตกต่างจากการเก็บข้อมูลสถานการณ์ประเภทอื่นๆ เพราะถือเป็นการสำรวจครั้งแรกในประเทศไทยที่ดำเนินการพร้อมกันทั่วประเทศ
โดยจะมีการใช้ผู้เก็บข้อมูลจำนวนมากกว่า 500 คน ทำการสำรวจพร้อมในช่วงเวลาเดียวกัน เรียกได้ว่าแกนนำเครือข่ายเข้าร่วมในการสำรวจพร้อมกันในคืนเดียวทุกพื้นที่ หรือที่เรียกว่า One Night Count ซึ่งกระบวนการนี้จะช่วยป้องกันการนับประชากรคนไร้บ้านซ้ำ เพื่อให้ได้ข้อมูลที่ถูกต้องแม่นยำทั้งด้านจำนวนและสถานการณ์ความเหลื่อมล้ำทางสุขภาพเชิงลึกของคนไร้บ้าน
“นอกจาก สสส. จะให้ความสำคัญต่อข้อมูลเชิงปริมาณแล้ว ข้อมูลเรื่องสถานะสุขภาพก็เป็นสิ่งสำคัญต่อการออกแบบกระบวนการสร้างเสริมสุขภาวะของคนไร้บ้าน โดย สสส ให้ความสำคัญต่อการฟื้นฟูศักยภาพเพื่อให้คนไร้บ้านสามารถพึ่งพาตนเองได้ และกลับคืนสู่ครอบครัว/ชุมชนโดยเร็ว” ภรณี กล่าว
แต่ทั้งนี้ ผู้เก็บข้อมูลจะต้องผ่านการอบรมให้ความรู้ สร้างความเข้าใจ เทคนิคการเข้าถึงกลุ่มคนไร้บ้านอย่างเป็นมิตร รวมทั้งต้องฝึกทักษะการตั้งคำถามเก็บข้อมูลที่คำนึงถึงความละเอียดอ่อนและหลักสิทธิมนุษยชน ซึ่งในการดำเนินการสำรวจคนไร้บ้านครั้งนี้ สสส. ภาคีทั้งภาครัฐและภาคประชาสังคม ได้ให้การสนับสนุนด้านองค์ความรู้ วิธีการในการแจงนับและสำรวจประชากรคนไร้บ้าน
ซึ่งจากการทำงานทำให้ทราบว่ากลุ่มคนไร้บ้านมีการเคลื่อนย้ายไปยังจังหวัดที่มีเส้นทางรถไฟเชื่อมต่อจากจังหวัดอื่นๆ
ขณะที่ข้อมูลจากการสำรวจครั้งนี้อาจนำไปสู่การยืนยันสมมติฐานในการทำงานของ สสส. และภาคีเครือข่ายในประเด็น “จุดคานงัดในการสร้างเสริมสุขภาวะคนไร้บ้าน” ว่าต้องเริ่มที่การเข้าถึงที่อยู่อาศัยเพื่อการฟื้นฟู หรือแนวคิด “Housing first” ซึ่งเป็นแนวคิดในการทำงานที่ได้รับการยอมรับขององค์กรที่ทำงานเกี่ยวกับคนไร้บ้านทั่วโลก เช่น Australian Housing and Urban Research Institute ประเทศออสเตรียเลีย หรือ United States Interagency Council on Homelessness ประเทศสหรัฐอเมริกามาแล้ว
เสริมด้วย นพพรรณ พรหมศรี เลขาธิการมูลนิธิพัฒนาที่อยู่อาศัย กล่าวว่า การสำรวจประชากรคนไร้บ้านครั้งนี้มีที่มาจากความร่วมแรงร่วมใจผลักดันในระดับนโยบายของภาคีเครือข่าย จนนำมาสู่มติคณะรัฐมนตรี วันที่ 8 มีนาคม 2559 ที่เห็นชอบในหลักการ “โครงการพัฒนาคุณภาพชีวิตกลุ่มคนไร้บ้าน” ทำให้เกิดศูนย์คนไร้บ้านเพิ่มเติม 3 แห่ง ที่กรุงเทพมหานคร จังหวัดเชียงใหม่ และจังหวัดขอนแก่น การพัฒนาและเสริมศักยภาพเครือข่ายคนไร้บ้าน ซึ่งใช้งบประมาณรวม 118 ล้านบาทเศษ โดยกระทรวง พม.มอบหมายให้สถาบันพัฒนาองค์กรชุมชนฯ ดาเนินการ ขณะนี้สร้างเสร็จแล้ว 1 แห่งที่เชียงใหม่ ส่วนที่เหลือกาลังดาเนินการ เพื่อให้ศูนย์เหล่านี้เป็นที่พักพิง ชั่วคราวของคนไร้บ้าน โดยจะมีการส่งเสริมอาชีพ และพัฒนาคุณภาพชีวิต เพื่อให้คนไร้บ้านกลับคืนสู่สังคมได้
“แต่เนื่องจากเห็นว่าในประเทศไทยยังไม่เคยมีการสำรวจคนไร้บ้านทั่วประเทศ จึงเสนอให้ครอบคลุมถึงการสำรวจคนไร้บ้านทั่วประเทศ โดยข้อมูลการสำรวจจะมีความสำคัญที่จะทำให้เห็นปริมาณและขอบเขตของปัญหาคนไร้บ้านในประเทศไทย ซึ่งจะนำไปสู่การประเมิน วิเคราะห์เพื่อวางแนวทางในการดำเนินการแก้ไขปัญหา เพราะตัวเลขคนไร้บ้านยังเป็นตัวสะท้อนความความสัมพันธ์กับความเหลื่อมล้ำทางเศรษฐกิจ สังคม และสุขภาพ รวมทั้งสถานการณ์ปัญหาคนจน กล่าวคือหากจำนวนตัวเลขคนไร้บ้านมีจำนวนสูงขึ้น ก็จะเป็นตัวสะท้อนให้เห็นว่าการแก้ไขปัญหาความเหลื่อมล้ำหรือปัญหาคนจนยังไร้ประสิทธิภาพ และยังสะท้อนให้เห็นว่าประเทศไทยยังขาดกลไกในการรองรับหรือป้องกันกลุ่มคนเปราะบางที่มีโอกาสกลายเป็นคนไร้บ้าน ทั้งนี้ภายหลังการสำรวจภาคีเครือข่ายที่ร่วมดำเนินการจะมีการจัดเวทีประชุมแลกเปลี่ยนข้อมูล รวมทั้งร่วมกันกำหนดบทบาทและแนวทางในการแก้ไขปัญหาร่วมกันต่อไป” นพพรรณ กล่าว
ด้านสุชินทร์ เอี่ยมอินทร์ นายกสมาคมคนไร้บ้าน กล่าวว่า “ถ้ามีการสารวจข้อมูลคนไร้บ้านได้ทั่วประเทศก็จะดี จะได้เอาข้อมูลมาใช้แก้ไขปัญหา เพราะที่ผ่านมา เรามีแต่ข้อมูลเก่า ตัวเลขเก่า แต่ผมเชื่อว่าคนไร้บ้านทั่วประเทศคงจะมีเป็นหมื่นคน โดยเฉพาะช่วงที่เศรษฐกิจไม่ดี จะมีคนตกงานกลายมาเป็นคนไร้บ้านมากขึ้น โดยเฉพาะเดี๋ยวนี้คนไร้บ้านไม่ใช่จะมีแต่คนแก่เท่านั้น คนวัย ทางานก็ออกมาเป็นคนไร้บ้านมากขึ้น”
ข่าวที่เกี่ยวข้อง