ชื่อเสียงของท่านเป็นที่รู้จักกันดีว่าเป็นผู้มีอำนาจและอิทธิพลในการปกครองประเทศสยามในยุคหนึ่ง แะยังเป็นที่รู้จักกันดีในบรรดาชาวต่างประเทศมาจนทุกวันนี้!
ต้องเรียกว่าเป็นผู้ที่มีบทบาทสำคัญในการเมืองการปกครองของไทยเป็นอันมาก
เพราะ สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ (ช่วง บุนนาค) นั้น เริ่มต้นชีวิตราชการจาก “มหาดเล็ก” จนมาถึง “สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์” นับเป็นขุนนางชั้นผู้ใหญ่ของไทยในสมัยรัตนโกสินทร์ที่ต้องจดจารึก เพราะท่านยังมีชีวิตยืนยาวถึง 5 รัชกาล!!
นั่นคือ นับแต่รัชกาลที่ 1-รัชกาลที่ 5 หรือ พ.ศ. 2351–พ.ศ. 2425 โดยท่านเกิดในปลายรัชกาลที่ 1 และถึงแก่พิราลัยด้วยโรคลมขณะที่กำลังเดินทางกลับจากราชบุรี เมื่อวันนี้ของ 136 ปีก่อน ในสมัยต้นรัชกาลที่ 5 นับว่ามีอายุยืนยาวถึง 74 ปี
สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ นามว่า "ช่วง" เป็นบุตรชายคนโตของ สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาประยูรวงศ์ (ดิศ บุนนาค) กับท่านผู้หญิงจันทร์ ธิดาเจ้าพระยาพลเทพ (ทองอิน) น้องกรมหมื่นนรินทรภักดี
คุณชายช่วง ท่านเกิดปีมะโรง วันศุกร์ เดือนยี่ ขึ้น 7 ค่ำ ตรงกับวันที่ 23 ธันวาคม พ.ศ. 2351 เมื่อวันที่ 23 ธันวาคม พ.ศ. 2351 ในแผ่นดินพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก รัชกาลที่ 1 ที่บ้านสมุหพระกลาโหม (อยู่ระหว่างกำแพงพระมหาราชวังกับวัดพระเชตุพนฯ)
ท่านมีพี่น้องร่วมบิดามารดา 9 คน และต่างมารดาอีก 35 คน โดยพี่น้องร่วมบิดามารดาเดียวกันในสุดเหลือท่านกับน้องอีก 4 คน คือ เจ้าคุณหญิงแข เจ้าคุณหญิงปุก เจ้าคุณหญิงหรุ่น และพระยามนตรีสุริยวงศ์ (ชุ่ม) เท่านั้นที่เติบโตเป็นผู้ใหญ่มาด้วยกัน
และหากนับโดยศักดิ์ คุณชายช่วงเป็นพระญาติผู้น้องในพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว “สกุลบุนนาค” ถือเป็นราชินีกุลที่ทรงอิทธิพลมากที่สุดในสมัยรัตนโกสินทร์
ในวัยเยาว์ ท่านเล่าเรียนที่วัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม ราชวรมหาวิหาร จากนั้นจึงเล่าเรียนวิชาที่บ้าน จากบุคคลในตระกูลของท่านเอง โดยสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาประยุรวงศ์ ผู้เป็นบิดา ดำรงตำแหน่งเป็นพระยาพระคลังเสนาบดีว่าการต่างประเทศ และได้ว่าการปกครองหัวเมืองชายทะเลฝ่ายตะวันออก ดังนั้น ท่านจึงได้ศึกษาราชการต่างๆ ที่เกี่ยวข้องกับการต่างประเทศและการปกครองมาอย่างเข้มข้นจากผู้เป็นบิดา
ในวัยหนุ่ม ท่านสมรสกับ ท่านผู้หญิงกลิ่น มีบุตรธิดา 4 คน เป็นชาย 1 คน ได้แก่ เจ้าพระยาสุรวงศ์ไวยวัฒน์ (วร บุนนาค) สมุหพระกลาโหมในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และเป็นบิดาของเจ้าคุณพระประยูรวงศ์ และเจ้าจอมมารดาโหมด บุนนาค เจ้าจอมมารดาในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
ส่วนธิดาอีก 3 คน ได้แก่ คุณหญิงกลาง ภรรยาพระยาสีหราชฤทธิไกร (แย้ม บุณยรัตพันธุ์) คุณหญิงเล็ก และคุณหญิงปิ๋ว นอกจากนี้ ท่านยังสมรสกับ ท่านพัน และ ท่านหยาด บุตรีพระยาวิชยาธิบดี (เมือง บุนนาค) และ ท่านปราง บุตรี พระยาดำรงราชพลขันธ์ (จุ้ย คชเสนี) แต่ไม่มีบุตรด้วยกัน
สำหรับความรู้ความสามารถของคุณชายช่วง รับรู้กันดีว่าท่านนั้นมีความเฉลียวฉลาด ปฏิภาณไหวพริบดีเยี่ยม โดยเฉพาะภายหลังที่รับราชการในกรมมหาดเล็ก ก็ศึกษาภาษาอังกฤษ และวิชาช่างจากมิชชันนารี จนสามารถต่อเรือรบ (เรือกำปั้น) ใช้ในราชการได้!
เรือกำปั่นไฟสมัยใหม่ควบคุมการต่อโดยจหมื่นไวยวรนาถ
จนต่อมาท่านได้เข้าถวายตัวเป็นมหาดเล็ก ในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ล้นเกล้ารัชกาลที่ 2 เมื่ออายุราว 16 ปี
อยู่มาจนถึงแผ่นดินพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว ล้นเกล้ารัชกาลที่ 3 ท่านก็ได้เป็นนายไชยขรรค์ มหาดเล็กหุ้มแพร ซึ่งเป็นที่โปรดปรานของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 3 มาก จาได้โปรดเลื่อนเป็นหลวงสิทธิ์นายเวรมหาดเล็ก ซึ่งเรียกกันทั่วไปว่า หลวงนายสิทธิ์
หลวงสิทธิ์นายเวร รับราชการมีความดีความชอบมาก จึงได้เลื่อนบรรดาศักดิ์ขึ้นโดยลำดับคือ พ.ศ. 2384 ล้นเกล้า ร.3 โปรดเกล้า ฯ เลื่อนขึ้นเป็นจมื่นไวยาวรนาถหัวหมื่นหมาดเล็ก จนถึงตอนปลายแผ่นดินรัชกาลที่ 3 ยังได้รับพระมหากรุณาธิคุณโปรดเกล้าฯ เลื่อนบรรดาศักดิ์ขึ้นเป็นพระยาศรีสุริยวงศ์ จางวางมหาดเล็กใน พ.ศ. 2393 และต่อมาในแผ่นดินพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 4 พระยาศรีสุริยวงศ์ได้รับแต่งตั้งเป็นเจ้าพระยาศรีสุริยวงศ์ว่าที่สมุหพระกลาโหม กับโปรดให้สร้างตราศรพระขรรค์พระราชทานสำหรับเจ้าพระยาศรีสุริยวงศ์ ขณะที่มีอายุได้ 43 ปี นับเป็นข้าราชการที่มีอายุน้อยที่สุดในตำแหน่งสมุหพระกลาโหม
ปรากฏว่า ตลอดรัชสมัยของ ร.4 เจ้าพระยาศรีสุริยวงศ์ (ช่วง นุนนาค) เป็นบุคคลที่มีความสำคัญมากในการปกครองประเทศสยาม โดยเฉพาะหลังจากที่สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาประยูรวงศ์ สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาพิชัยญาติ และพระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัว ถึงแก่พิราลัยและสวรรคตตามลำดับ
สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ (ช่วง บุนนาค) แต่งกายชุดนายทหารชั้นสูงอย่างเก่า
เจ้าพระยาศรีสุริยวงศ์ ยิ่งมีความสำคัญมาก ถึงขนาดที่ สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพทรงกล่าวเปรียบเทียบไว้ว่า “ถ้าพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 4 เป็นเสมือนแม่ทัพแล้ว สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ ก็เป็นเหมือนเสนาธิการช่วยกันทำงานมาตลอดรัชกาลที่ 4”
ต่อมาถึงแผ่นดินพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว หรือ ล้นเกล้ารัชกาลที่ 5 ก็ยังทรงโปรดฯ ให้เลื่อนเจ้าพระยาศรีสุริยวงศ์ จากผู้สำเร็จราชการแผ่นดิน ขึ้นเป็นสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ ถือศักดินา 30,000
จนเมื่อพ้นจากตำแหน่ง ผู้สำเร็จราชการแผ่นดินแล้ว สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรียวงศ์มักออกไปพำนักอยู่ที่จังหวัดราชบุรี และถึงแก่พิราลัยเมื่อวันที่ 19 มกราคม2425 เวลา 5 ทุ่มเศษ บนเรือนที่ปากคลองกระทุ่มแบน สิริรวมอายุได้ 74 ปี 27 วัน
ในการนี้ รัชกาลที่ 5 โปรดให้ทำพิธีพระราชทานเพลิงศพของสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์อย่างสมเกียรติ ณ วัดบุปผาราม ธนบุรี เมื่อวันที่ 6 เมษายน พ.ศ. 2427
อนึ่ง ในข้อมูลจาก http://www.bsru.ac.th/tha/history-srisurywongse ยังเล่าว่า ภายหลังจากที่ลาออกจากราชการในบั้นปลายชีวิต ท่านยังได้รับแต่งตั้งให้เป็นที่ปรึกษาราชการแผ่นดินจนถึงแก่พิราลัย นับเป็นมหาบุรุษคนสำคัญ ของประเทศชาติที่ประกอบคุณงามความดีจนเป็นที่ประจักษ์แก่คนทั้งปวง
ดังบันทึกของ เซอร์จอห์น เบาวริ่ง ทูตอังกฤษที่เข้ามาติดต่อกับไทยในสมัยรัชกาลที่ 4 กล่าวไว้ว่า “เจ้าพระยาศรีสุริยวงศ์คนนี้ ถ้าไม่เป็นคนเจ้ามารยา หรือคนรักบ้านเมืองของตนก็ตาม ต้องยอมรับว่า ฉลาดล่วงรู้การ ล้ำคนทั้งหลายที่เราได้พบในที่นี้ ทั้งมีกริยาอัชฌาสัยอย่างผู้ดี และรู้จักพูดจาเหมาะแก่กาล”
แต่นี่เป็นเพียงส่วนหนึ่งของประวัติทั้งหมดของสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ แต่เพียงเท่านี้ก็พอจะประมวลภาพได้ว่า ท่านเป็นอัจฉริยบุรุษ ผู้มีความโดดเด่นคนหนึ่งในบรรดาสมาชิกตระกูลบุนนาค
โดยไม่เพียงแต่ชื่อเสียงของท่านจะเป็นที่รู้จักกันดีในหมู่ชาวไทยว่า ท่านเป็นผู้มีอำนาจและอิทธิพลในการปกครองประเทศสยามในแผ่นดินรัชกาลที่ 4 และที่ 5 เท่านั้น แต่ท่านยังเป็นที่รู้จักกันดีในบรรดาชาวต่างประเทศตั้งแต่สมัยเมื่อท่านมีชีวิตอยู่จนกระทั่งปัจจุบันนี้
นั่นเพราะช่วงเดือนสิงหาคมปี 2560 ที่ผ่านมา ทาง มรภ.บ้านสมเด็จเจ้าพระยา ได้จัดแถลงข่าว ที่จะมีการเชิดชูเกียรติ สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ (ช่วง บุนนาค) ในฐานะที่ท่านยังเป็นบิดาแห่งรั้วของสถาบัน มากว่า 150 ปี โดยการเสนอชื่อท่านสู่ "ยูเนสโก" เพื่อพิจารณาประกาศให้เป็นบุคคลสำคัญของโลกในปี 2561
เราคนไทยคงต้องติดตามกันต่อไป เชื่อว่าหลายคนจะรอยคอยอย่างใจจดใจจ่อ!
//////////////////////
ขอขอบคุณภาพและข้อมูลจาก วิกิพีเดีย
และ http://www.bsru.ac.th/tha/history-srisurywongse
ข่าวที่เกี่ยวข้อง