บ้านหนองไม้แก่น เปลี่ยนจักรยานขยะสร้างสุขภาวะชุมชน

อย่าแปลกใจ หาก “จักรยาน” เก่าๆ ไม่ใช้แล้ว จะกลายเป็นพาหนะเชื่อมความสัมพันธ์ของสมาชิกในชุมชน ทั้งยังมีส่วนสร้างสุขภาวะให้เกิดขึ้นในชุมชนอย่างยั่งยืนได้

จากทุนเดิมในพื้นที่ที่เข้มแข็งคือการทำงานร่วมกันของ“บวร” บ้านชุมชนวัดและโรงเรียน ร่วมกับแกนนำชุมชนและองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นในพื้นที่

ที่วัดหนองไม้แก่น ต.หนองลาน อ.ท่ามะกา จ.กาญจนบุรี ได้กลายเป็นศูนย์กลางของงานพัฒนาสุขภาวะในชุมชนด้วยมีผู้นำทางธรรมชาติ พระครูกาญจนธรรมชัย  เจ้าอาวาสวัดหนองไม้แก่นเป็นแกนนำสำคัญ นำมาสู่การต่อยอดกับโครงการชุมชนจักรยานเพื่อสุขภาวะเพื่อให้ประชาชนใช้จักรยานในชีวิตประจำวัน ผ่านแนวคิดการบูรณาการงานขยะ ผู้สูงอายุและงานจักรยานร่วมกัน

เดิมวัดหนองไม้แก่น จัดกิจกรรมบิณฑบาตขยะเพื่อนำมารีไซเคิลและขายต่อเพื่อลดขยะในชุมชน รวมทั้งจักรยานมือสองที่เสียไม่ใช้แล้วมาซ่อมเป็นขยะเพิ่มมูลค่าให้สามารถใช้การได้และเกิดอาสาซ่อมโดยหลวงพี่และชาวบ้านในชุมชนเรียนรู้การเป็นช่างซ่อมจากวิทยาลัยสารพัดช่าง จนเกิดธนาคารจักรยานของชุมชนในวัด  โดยนำเงินที่ได้จากธนาคารขยะเป็นทุน เพื่อเอากลับมาใช้ใหม่ ให้บริการกับสมาชิกในชุมชน โดยเฉพาะผู้สูงอายุที่มักมาออกกำลังกายเป็นประจำทุกวันตอนตี 5

จากจักรยานตั้งต้นเพียงแค่30 คันจนพัฒนาเป็นคลินิกจักรยานและธนาคารจักรยาน ซึ่งเมื่อภายหลังประชาชนในชุมชนมีการตื่นตัวให้การตอบรับและให้ความสำคัญกับการใช้จักรยานในชีวิตประจำวันมากขึ้น โดยเฉพาะในกลุ่มเด็กชุมชนจึงเริ่มเห็นความสำคัญจึงมีการจัดตั้งคณะทำงานและจัดประชุมภาคีเครือข่ายที่เกี่ยวข้องในชุมชนเพื่อสร้างการมีส่วนร่วมและมีการเชิญชวนให้ชุมชนใช้จักรยานเดินทางในชีวิตประจำวัน รวมทั้งจัดเวทีประชาคม เพื่อรับฟังความคิดเห็นจากชุมชนต่อการใช้จักรยานในการเดินทาง เช่น จำนวนผู้ใช้จักรยานในชุมชน แนวทางการส่งเสริมการใช้จักรยานในชุมชน เป็นต้น เริ่มแรกมีจักรยานเข้าร่วม 80 คัน ปัจจุบันมีจักรยานเข้าร่วม 220 คันและยังมีผู้เข้าร่วมเพิ่มขึ้นต่อเนื่อง

หลังมีการนำเสนอข้อมูลเรื่องการใช้จักรยานและผลกระทบที่เกิดขึ้นต่อสุขภาพของคนในชุมชน มีการต่อยอดการออกแบบกิจกรรมที่หนุนเสริมการใช้จักรยานในพื้นที่ อาทิเช่นจัดรณรงค์ปั่นจักยานในระยะทางที่ใกล้ปลอดภัยและประหยัด จัดทำป้ายรณรงค์เส้นทางปลอดภัยในการใช้จักรยานในชุมชน จัดกิจกรรมให้ความรู้เรื่องการใช้จักรยานและการซ่อมบำรุงเบื้องต้น/กฎจราจร จัดกิจกรรมรณรงค์อย่างสร้างสรรค์โดยใช้จักรยานเป็นสัญลักษณ์ในกลุ่มเด็ก เยาวชน วัยทำงานและผู้สูงอายุในพื้นที่

ศ.กิตติคุณดร.ธงชัยพรรณสวัสดิ์ประธานชมรมจักรยานเพื่อสุขภาพแห่งประเทศไทยมูลนิธิสถาบันการเดินและการจักรยานไทย กล่าวถึงจุดเด่นของพื้นที่นี้ว่า บ้านหนองลานเข้มแข็ง เพราะเกิดจากการมีส่วนร่วมของหลายภาคส่วนโดยเฉพาะสมาชิกในพื้นที่ทำให้งานจักรยานได้รับการขับเคลื่อนต่อเนื่องและยั่งยืน

ซึ่งบทเรียนที่ได้รับในการส่งเสริมกิจกรรมด้านจักรยานเพื่อสุขภาพในชุมชนทั่วประเทศ ทำให้ได้เห็นตัวอย่างทั้งชุมชนที่ประสบความสำเร็จและไม่สำเร็จ ซึ่งเกิดจากปัจจัยหลักที่สำคัญคือการมีส่วนร่วมของคนในชุมชน

“ปัจจัยที่จะช่วยผลักดันให้โครงการเกิดง่ายขึ้นและมีความยั่งยืน คือสมาชิกต้องยอมรับว่าจักรยานเป็นส่วนหนึ่งของชุมชนและวิถีชีวิตของเขา รวมถึงโดยเฉพาะผู้นำในชุมชน ไม่ว่าจะเป็นผู้นำในท้องถิ่นหรือผู้นำตามธรรมชาติ จำเป็นที่ต้องมีแนวคิดและกระบวนคิดที่สอดคล้องหรือไปทางเดียวกัน ซึ่งจริงๆ แล้วจักรยานยังสามารถเป็นพาหนะหรือเครื่องมือสำคัญในการทำกิจกรรมต่างๆ ที่สร้างการมีส่วนร่วมในชุมชนได้อีกด้วย เพราะจักรยานเป็นเรื่องสนุก”