เรื่องของอัตลักษณ์

        วันก่อนมีผู้ตั้งคำถามว่า อัตลักษณ์ของคนไทยคืออะไร และคนไทยจะสามารถรักษาอัตลักษณ์ของตนไว้ได้นานเพียงไรในกระแสแห่งการเปลี่ยนแปลงเช่นทุกวันนี้

        ก่อนอื่นคงต้องมาทำความเข้าใจกันก่อนว่า คำว่า “อัตลักษณ์” นั้น หมายถึงอะไร ซึ่งถ้าพูดกันง่ายๆ ก็คือสิ่งที่แสดงถึงความเป็นตัวตนของคนไทย ซึ่งส่วนหนึ่งก็จะเป็นลักษณะของตัวตนภายนอก เช่น กิริยาท่าทาง ภาษา และการแสดงออกต่อบุคคลอื่น กับลักษณะของตัวตนภายใน ได้แก่ ความรู้สึกนึกคิด นิสัยใจคอ คตินิยม ความเชื่อ และสิ่งยึดเหนี่ยวจิตใจ

        ในสมัยก่อนนั้น เมื่อพูดถึงคนไทยในสายตาของชาวต่างประเทศ ก็คือการยิ้มแย้ม จนได้รับสมญาว่า เป็น “Land of Smiles” หรือ “ดินแดนแห่งรอยยิ้ม” ถัดมาก็คือ การเป็นมิตรกับชาวต่างชาติ และความเอื้ออารี

        โดยปกติคนไทยมักจะเป็นคนที่สุภาพเรียบร้อย รักสนุก ชอบความสะดวกสบาย และเก็บความรู้สึก...นอกจากรอยยิ้มแล้ว คนไทยไม่ค่อยแสดงอะไรออกมาทางสีหน้าหรืออากัปกิริยา ไม่ว่าจะชอบหรือไม่ชอบ จะเห็นด้วยหรือไม่เห็นด้วย ดังนั้น จึงออกจะเป็นการยากที่จะคาดเดาความหมายจากรอยยิ้มของคนไทย

        ขณะเดียวกันก็มีบางคนที่มองโลกในแง่ร้ายกล่าวว่า ลักษณะสำคัญของคนไทยได้แก่ การไม่เคารพกฎเกณฑ์กติกา และถือเอาความพอใจของตนเป็นหลัก การเจ็บแล้วไม่รู้จักจำ การไม่รักษาเวลา และไม่รักษาคำพูด

        สำหรับลักษณะของตัวตนภายในก็มาจากการอบรมสั่งสอนจากครอบครัวและโรงเรียนในวัยเด็ก ขนบธรรมเนียมต่างๆ ศาสนา และหลักปรัชญาที่นับถือ เนื่องจากคนไทยส่วนใหญ่นับถือพุทธศาสนา ดังนั้น คำสอนทางศาสนาพุทธจึงเป็นสิ่งที่อยู่ภายในจิตใจของคนไทยจำนวนมาก ไม่ว่าจะเป็นเรื่องศีลเรื่องธรรม รวมทั้งแนวคิดในเรื่องกฎแห่งกรรม ทำดีได้ดีทำชั่วได้ชั่วการให้อโหสิกรรม หรือการปล่อยวาง จนบางครั้งดูเหมือนคนไทยจะเป็นคนที่เรียบเฉย ปราศจากอารมณ์และความรู้สึกที่รุนแรงเช่นคนชาติอื่น

        ย้อนกลับมาถึงเรื่องอัตลักษณ์ของคนไทย แน่นอนว่าสังคมไทยในปัจจุบันเปลี่ยนแปลงไปจากอดีต และคนไทยก็มิได้มีสภาพชีวิตที่คล้ายคลึงกันเช่นอดีต แต่มีความแตกต่างกันทางอาชีพ สถานะเศรษฐกิจ ความเป็นอยู่ และความคิดเห็น ค่อนข้างสูง ดังนั้นการที่จะระบุว่าสิ่งใดคืออัตลักษณ์ของคนไทยในปัจจุบัน จึงออกจะเป็นเรื่องยากกว่าในอดีต อย่างไรก็ตาม อาจจะกล่าวโดยรวมได้ว่าคนไทยเป็นคนที่มีพื้นฐานจิตใจที่ดี เป็นพวกสุขนิยม ชอบอะไรที่ง่ายๆ สบายๆ ไม่ชอบเรื่องที่ยุ่งยากซับซ้อน

        ความจริงคนไทยก็เป็นคนแบบนี้มานมนานกาเล อย่างน้อยๆ ก็นานก่อนที่จะมีคนคิดเรื่องอัตลักษณ์ขึ้นมา ส่วนลักษณะเฉพาะตัวของคนไทยจะดีหรือไม่ดีอย่างไรในสายตาของคนอื่น ก็อย่าไปสนอกสนใจมันเลยครับ เพราะยังไงเราก็เป็นของเราแบบนี้ ไม่สามารถแก้ไขให้เป็นแบบอื่นได้ และมีความสุขตามอัตภาพกับการเป็นตัวตนของตัวเอง

        ส่วนข้อห่วงกังวลที่ว่าเราจะสามารถรักษาอัตลักษณ์ของเราไว้ได้นานเพียงไรนั้น ก็อย่าเป็นกังวลไปเลยครับ เพราะคุณสมบัติประการหนึ่งของคนไทยก็คือ การปรับตัวให้เข้ากับความเปลี่ยนแปลง จากขอม เป็นอินเดีย เป็นจีน เป็นฝรั่ง ถ้าจะเป็นอาเซียนอีกสักที ก็ไม่ใช่เรื่องแปลกอะไร

        คิดอีกด้านหนึ่ง ประเทศอาเซียนอื่นๆ ต่างหาก ที่น่าจะเป็นห่วงเรื่องการรักษาอัตลักษณ์ของพวกเขา เมื่อมาใกล้ชิดสนิทสนมกับไทย