“ป้อมเพชร” ปราการปกป้องชาวอยุธยาที่ยังเหลืออยู่

 ขุนหลวงวัดประดู่ทรงธรรมบรรยายถึงป้อมเพชรไว้ว่าเป็น “ป้อมปืนใหญ่ก่อด้วยศิลาแลงมั่งคงแข็งแรง สูง 3 วาสองศอก ป้อมนี้สูงกว่ากำแพงกรุงสองศอก มีชานชาลารอบป้อมกว้างสามวา มีกำแพงแก้วล้อมรอบชานป้อม มีประตูช่องกุฎข้างซ้ายป้อมประตู 1 ข้างขวาป้อมประตู 1 ประตูทั้งสองนั้นเดินออกตามชานป้อมใหญ่ได้รอบป้อม มีปืนแซกตามช่องแปดกระบอก ชั้นล่างปืนใหญ่รางเกวียนบันจุทุกช่อง 16 กระบอก ป้อมใหญ่นี้มีชื่อ ป้อมเพชร ตั้งอยู่ตรงแม่น้ำตะลาดบางกระจะ...”

 การที่ขุนหลวงวัดประดู่ทรงธรรมอธิบายว่าป้อมเพชรสูงกว่ากำแพงเมืองเสียอีก ก็น่าจะเป็นหลักฐานที่ยืนยันได้ว่า ป้อมเพชรเป็นป้อมปราการที่มีความสำคัญมากในขณะนั้น และที่เรียกป้อมเพชรก็คงมาจากชื่อที่เป็นสิริมงคล คือแข็งแกร่งดั่งเพชรนั่นเอง

 พอถึงสมัยรัชกาลที่ 1 สร้างราชธานีแห่งใหม่ที่กรุงรัตนโกสินทร์ ก็โปรดให้รื้อป้อม กำแพง และสถานที่ต่างๆ เพื่อเอาอิฐมาสร้างเมืองใหม่ เพราะเผาอิฐไม่ทันใช้ แล้วเหลือไว้บางที่ดังที่พระยาโบราณราชธานินทร์อธิบายไว้ว่า

 “จึงยังคงเหลืออยู่แต่ป้อมเพชร์กับป้อมประตูข้าวเปลือกข้างวัดท่าทราย แลเศษกำแพงที่หน้าวัดญาณเสนแห่งหนึ่ง เศษกำแพงมีประตูช่องกุฏิ์ที่ข้างวัดจีนตรงวัดพนัญเชิงข้ามแห่งหนึ่งเท่านั้น ตามสันเชิงเทินรากกำแพงที่รื้ออิฐไปราษฎรที่ตั้งบ้านเรือนอยู่ริมน้ำก็ถือเอาเป็นที่หลังบ้านของตนทั่วกัน”

 ที่ยังคงเหลือป้อมเพชรเอาไว้เป็นเพราะป้อมเพชรสร้างด้วยศิลาแลง จึงรื้อถอนลำบาก หรือรัชกาลที่ 1 อยากจะเก็บไว้เป็นอนุสรณ์ที่เมืองเก่า ก็ไม่สามารถบอกได้ แต่ถึงอย่างไรโบราณสถานทุกที่ก็มีค่าควรแก่การรักษาไว้ทั้งสิ้น

"เรือนอินทร์  หน้าพระลาน"