อยู่สบาย กับ ดีไซน์อาเซียน

          กลุ่มคนในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้คือกลุ่มคนที่มีรากฐานทางวัฒนธรรมอันงดงามมายาวนาน เป็นกลุ่มคนที่มีความผูกพันแลกเปลี่ยนทางความคิดและปัญญากันมาตลอด จนมีลักษณะเด่นเฉพาะภูมิภาคหลายอย่างร่วมกันจากสภาพภูมิอากาศที่ไม่แตกต่างกันมาก ทำให้การอยู่อาศัยมีส่วนคล้ายคลึงกัน เป็นเรื่องที่น่าศึกษาอย่างมากในรายละเอียดบางอย่างของวิถีการอยู่ของคนอาเซียน เช่น การสร้างบ้านแบบเรือนผูกอันเป็นเอกลักษณ์ของการปลูกเรือนในอดีตของคนในภูมิภาค วัฒนธรรมไม้ที่สืบทอดการใช้ไม้ในการสร้างบ้านสร้างเรือน วัฒนธรรมน้ำที่มีอิทธิพลทางความเชื่อสู่วิถี ประเพณี และคตินิยม การยกพื้นสูงของอาคารบ้านเรือนที่สะท้อนการอยู่ร่วมกับน้ำอย่างสมดุล
 
          การออกแบบทรงหลังคาที่มีส่วนคล้ายกันทั้งภูมิภาคเนื่องจากสภาพอากาศ ฝน ฟ้า ทำให้เกิดลักษณะเฉพาะในแนวทางเดียวกัน บ้านเรือนในอดีตมีส่วนคล้ายคลึงกันอย่างหนึ่งคือการมีพื้นที่ลานของบ้านที่เชื่อมโยงเรือนจนเป็นกลุ่มอาคารที่มีลักษณะเด่น อาจจะมีความแตกต่างกันบ้างตามรายละเอียดของแต่ละชุมชน เผ่าพันธุ์ การออกแบบที่มีวรรณะมีระดับชั้นตามลักษณะวิถีในชนชั้นต่างๆ ของเมืองก็เป็นอีกเรื่องที่น่าศึกษาอันก่อเกิดลักษณะเฉพาะของการสร้างบ้านและวิถีการอยู่ของชาวอาเซียน อาจพอสรุปได้ดังนี้ครับ
 
          1.วิถีชาวบ้านชุมชนพื้นถิ่น
          บ้านเรือนของคนกลุ่มนี้จะมีความเรียบง่ายโดยไม่มีความสลับซับซ้อนมากมายนัก ไม่ได้อยู่กันเป็นกลุ่มเรือนขนาดใหญ่ มีการผูกเรือนจากวัสดุธรรมชาติ เช่น ไม้ไผ่ และกลุ่มพืชประเภทใบเลี้ยงเดี่ยว นำมามัดและผูกประสานกันเป็นส่วนต่างๆ ของเรือน สังเกตได้ว่าบ้านเรือนของคนกลุ่มนี้ในภูมิภาคจะมีส่วนคล้ายกันมากที่สุด อาจมีความแตกต่างกันบ้างเล็กน้อยตามคติความเชื่อและลักษณะของภูมิประเทศและที่ตั้งเรือน ที่ราบทุ่ง เชิงเขา ริมแม่น้ำหนองบึง ริมทะเล เป็นต้น
 
          2.ชนชั้นปกครองระดับหัวหน้าผู้นำชุมชน
          ลักษณะบ้านเรือนจะมีแนวทางเฉพาะโดยจะมีความประณีตเข้ามา มีการสร้างกลุ่มเรือนที่ใหญ่มากขึ้นโดยขึ้นอยู่กับฐานะและลักษณะของชุมชน มีลานกิจกรรมเชื่อมโยง วัสดุที่ใช้มีการแปรรูป แต่จะไม่ถึงกับวิจิตร เรียบง่าย คิดค้นลักษณะการเข้าไม้ พัฒนาจากการผูกสู่นวัตกรรมการต่อยึดแบบมีเดือยในรูปแบบต่างๆ ที่สวยงามอย่างสัจจะ การแปรรูปไม้หน้ากระดานเป็นเอกลักษณ์เฉพาะในภูมิภาค ทั้งกลุ่มที่ 1 และกลุ่มที่ 2 มีแนวทางในการผลิตเครื่องใช้สอยภายในบ้านคล้ายคลึงกัน โดยเกิดจากความเป็นอยู่และชีวิตประจำวันจนเกิดรูปแบบศิลปหัตถกรรมที่มีเสน่ห์ มีภูมิปัญญา มีรายละเอียดทั้งเส้นสายและสีสัน อันทรงคุณค่าอย่างมาก จนถึงขั้นเป็นมรดกของโลก เช่น ผ้า ภาชนะต่างๆ
 
          3.ชนชั้นขุนนางคฤหบดี
          การสร้างบ้านของกลุ่มนี้จะมีความวิจิตรมากขึ้น โดยแบ่งเป็น 2ลักษณะชัดเจนคือบ้านที่มีอิทธิพลจากตะวันตก กับการพัฒนาต่อยอดให้วิจิตรจากรูปแบบท้องถิ่น กลุ่มนี้จะมีรายละเอียดแสดงยศถาบรรดาศักดิ์ มีการแกะสลัก ฉลุ การทำสี มีการผสมผสานคอนกรีต อิฐ โครงสร้างระบบเปียก มีการวางสัดส่วนของห้องที่มากกว่าแค่ประโยชน์ใช้สอยปกติ มีสัญลักษณ์ประจำตระกูล มีการนำเครื่องเรือนตะวันตกมาประยุกต์ใช้และผสมผสานกับฝีมือช่างท้องถิ่น มีการนำศิลปะตกแต่งเข้ามาใช้อย่างทั่วถึง
 
          4.เจ้าเมือง ผู้นำสูงสุด
          เรือนพิเศษ ในการสร้างสรรค์จากศิลปะชั้นสูงอันเป็นเอกลักษณ์ มีความวิจิตรอย่างมาก เป็นมรดกของชาติพันธุ์ อาคารราชวังต่างๆ ในภูมิภาคจะสะท้อนจากความเชื่อ จารีตประเพณีที่วิจิตรสูงสุด โดยใช้ตระกูลช่างชั้นสูง มีการผสมผสานความสง่างามจากวัฒนธรรมตะวันตก
 
          5.ความเชื่อและศาสนา
          การศึกษาสถาปัตยกรรมที่เกิดจากความเชื่อและศาสนาในภูมิภาคมีความน่าสนใจมากๆ อิทธิพลเหล่านี้ปรากฏอยู่ในโบราณสถานมากมายทั่วภูมิภาค สัดส่วนอาคารมาจากคติความเชื่อ และประเพณี คติความเชื่อเรื่องโลกหน้าและสวรรค์ ปรากฏสู่การถ่ายทอดทั้งสถาปัตยกรรมและศิลปะแขนงต่างๆ
 
          อิทธิพลจาก 5 กลุ่มเหล่านี้ก็ส่งผลต่อการสร้างบ้านสร้างอาคารของคนอาเซียน ที่มีความชัดเจน มีนวัตกรรม มีความงดงาม มีเอกลักษณ์ที่เป็นแบบอย่างเฉพาะ การออกแบบในอนาคตจึงควรบ่มความคิดจากความเป็นตัวตนของภูมิภาค ควรมีความร่วมมือในการสร้างนวัตกรรมที่เป็นลิขสิทธิ์เฉพาะ หาแนวทางร่วมมรดกจากภูมิปัญญาที่มีการพัฒนาต่อยอดด้วยแนวคิดใหม่ๆ ทุกมิติ ผมคิดว่าจะเกิดผลผลิตทางการอย่างมาก เพิ่มความแข็งแกร่งให้แก่ภูมิภาค พัฒนาจากการแข่งขันกันและการตัดราคา เปลี่ยนเป็นความร่วมมือในการพัฒนาผลิตภัณฑ์ใหม่ๆ จุดยืนของประเทศไทยควรแสดงบทบาทนำทางความสร้างสรรค์แสดงความเป็นต้นน้ำต้นคิด ประเทศไทยไม่ควรเสียโอกาสในเวทีโลกโดยมีอาเซียนเป็นสาระสำคัญ ไม่ใช่แค่วนเวียนอยู่กับความไร้สาระทางการเมืองเหมือนที่เป็นอยู่ในขณะนี้
...................
(หมายเหตุ อยู่สบาย กับ ดีไซน์อาเซียน:อยู่สบาย  โดย...  อ.เอกพงษ์ ตรีตรง www.ideal1group.com )