ผ้าบาติกในพระปิยมหาราช : สายสัมพันธ์สยามและชวา

         เพื่อระลึกถึงพระราชกรณียกิจของ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 ในการเสด็จฯ เยือนชวาทั้ง 3 ครั้ง และเพื่อตระหนักถึงพระมหากรุณาธิคุณและพระปรีชาสามารถของพระองค์ ที่ทรงรวบรวมวิทยาการและศิลปวัฒนธรรมมาปรับใช้ในการวางรากฐานพัฒนาประเทศไทยอย่างยั่งยืนสืบมาจนถึงปัจจุบัน พิพิธภัณฑ์ผ้า ในสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ ได้จัดนิทรรศการ "ผ้าบาติกในพระปิยมหาราช : สายสัมพันธ์สยามและชวา" ขึ้น ในการนี้ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี เสด็จฯ ไปทรงเปิดนิทรรศการ โดยมี สมเด็จพระราชินีกุสติ กันเจง ราตู เฮมัส, สมเด็จพระราชินีกุสตี กันเจง บันโดโร ระเด่น อายู อธิปติ ปากู อาลัม, อะฮ์มัด รุซดี เอกอัครราชทูตอินโดนีเซียประจำประเทศไทย และ อนิตา รุซดี ภริยา พร้อมด้วยคณะกรรมการบริหารพิพิธภัณฑ์ผ้าฯ นำโดยมี ปิยวรา ทีขะระ เนตรน้อย ผู้อำนวยการพิพิธภัณฑ์ผ้าฯ ร่วมกับ ศาสตรัตน์ มัดดิน และ เดล แคโรลีน กลักแมน ภัณฑารักษ์ ประจำนิทรรศการ เฝ้าฯ รับเสด็จ ณ พิพิธภัณฑ์ผ้า ในสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ หอรัษฎากรพิพัฒน์ ในพระบรมมหาราชวัง

สมเด็จพระราชินีกุสตี กันเจิง ราตู เฮมัส-

สมเด็จพระราชินีกุสตี กันเจิง บันโดโร ราเดน อายู อาดีปาตี ปากู อาลัม

เดล แคโรลีน กลักแมน-ศาสตรัตน์ มัดดิน

        ปิยวรา ทีขะระ เนตรน้อย กล่าวว่า นิทรรศการ ผ้าบาติกในพระปิยมหาราช : สายสัมพันธ์สยามและชวา พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวในการเสด็จฯ เยือนชวาอย่างเป็นทางการ เมื่อ พ.ศ. 2413 ซึ่งนับเป็นการเสด็จฯ ไปทรงเจริญสัมพันธไมตรีกับต่างประเทศเป็นครั้งแรก เพื่อทอดพระเนตรความเจริญก้าวหน้าในด้านต่างๆ และเพื่อทรงศึกษาแบบอย่างการปกครอง ธรรมเนียมประเพณีและวัฒนธรรม ในการพัฒนาชาติบ้านเมืองให้เจริญก้าวหน้าทัดเทียมกับนานาอารยประเทศ จากนั้นยังได้เสด็จฯ เยือนชวาอีกสองครั้งใน พ.ศ. 2439 และ พ.ศ. 2444 ระหว่างการเสด็จฯ เยือนชวา พระองค์ได้เสด็จฯ ไปทอดพระเนตรการเขียนผ้าบาติกอันเป็นหัตถศิลป์ที่เลื่องชื่อของชวาและเป็นที่พอพระราชหฤทัยอย่างยิ่ง จึงทรงซื้อผ้าบาติกกลับมาเป็นจำนวนมากและมีผู้ทูลเกล้าฯ ถวายรวมทั้งสิ้นกว่า 300 ผืน ซึ่งมีความโดดเด่นทั้งในแง่ความงดงามของศิลปะและองค์ความรู้ทางประวัติศาสตร์การแต่งกายของชวา ผ้าเหล่านี้เก็บรักษาไว้เป็นอย่างดี มีการให้หมายเลขกำกับผ้าแต่ละผืน และบันทึกข้อมูลรายละเอียดของผ้าแนบไว้ ถือเป็นหลักฐานสำคัญยิ่ง

ส่วนหนึ่งของนิทรรศการ

        พร้อมกันนี้ เพื่อให้ทราบรายละเอียดของนิทรรศการดังกล่าวมากยิ่งขึ้น ศาสตรัตน์ มัดดิน ภัณฑารักษ์ประจำนิทรรศการ กล่าวเสริมว่า ก่อนที่จะเป็นนิทรรศการในครั้งนี้ ต้องมีการศึกษาค้นคว้า และทำวิจัยที่มาของผ้าบาติกค่อนข้างมาก เริ่มจากสืบค้นจากในหนังสือประวัติศาสตร์แล้ว เราต้องหาผู้เชี่ยวชาญจากประเทศอินโดนีเซีย ที่จะมาช่วยในการค้นคว้าข้อมูลในเชิงลึก โดยได้รับความอนุเคราะห์จากพิพิธภัณฑ์ผ้า เมืองจาการ์ตา ประเทศอินโดนีเซีย ซึ่งช่วยในการค้นคว้าข้อมูลร่วมกับเรา รวมทั้งได้มีการลงพื้นที่ที่อินโดนีเซียด้วยกัน ไม่ว่าจะเป็น โรงเขียนผ้าในเมืองต่างๆ เพื่อศึกษาเอกลักษณ์ของผ้าบาติกในแต่ละพื้นที่ และนำมาเทียบเคียงกับผ้าบาติกของทางพิพิธภัณฑ์ผ้าฯ ในเมืองไทย ว่ามีความเหมือนหรือแตกต่างกันอย่างไร และเป็นผ้าจากเมืองนี้ใช่หรือไม่ ซึ่งแต่ละเมืองจะมีเอกลักษณ์ในการทำผ้าบาติกที่ต่างกันไป ทั้งลวดลาย และโทนสี รวมทั้งมีความหมาย และมีเรื่องราวประวัติศาสตร์ของแต่ละผืนผ้าที่น่าสนใจ และมีคุณค่าอย่างยิ่ง โดยนิทรรศการในครั้งนี้ ได้นำผ้าบาติกมาจัดแสดงจำนวน 37 ผืน แต่จะมีการนำผ้าบาติกผืนอื่นๆ มาจัดแสดงสับเปลี่ยนหมุนเวียนให้ได้ชมกันในโอกาสต่อไป”

ส่วนหนึ่งของนิทรรศการ

         ด้าน เดล แคโรลีน กลักแมน ภัณฑารักษ์ผู้เชี่ยวชาญที่ได้ร่วมศึกษาหาข้อมูลในการจัดนิทรรศการครั้งนี้ กล่าวว่า ก่อนที่จะเริ่มต้นนิทรรศการครั้งนี้ ได้เดินทางไปยังสองประเทศด้วยกัน เริ่มจากเดินทางไปกรุงจาการ์ตา เพื่อไปทำการศึกษาผ้าบาติก ทำให้ได้พบคุณซานดรา ซึ่งมาสืบค้นประวัติศาสตร์เกี่ยวกับผ้าของประเทศอินโดนีเซียพอดี คุณซานดราจึงได้เข้ามามีส่วนช่วยค้นคว้าข้อมูล และร่วมเขียนหนังสือประกอบนิทรรศการครั้งนี้ด้วย หลังจากนั้นคณะทำงานพิพิธภัณฑ์ผ้าฯ ได้เดินทางไปประเทศเนเธอร์แลนด์เพื่อสืบค้นข้อมูลของช่างเขียนผ้าบาติกชาวดัตช์ และพบผ้าตัวอย่างลายที่เก็บรักษาในพิพิธภัณฑ์ ซึ่งมีลวดลายเหมือนผ้าบาติกในพระปิยมหาราช แต่ผ้าบาติกที่จัดแสดงที่พิพิธภัณฑ์ผ้าฯ จะเป็นผ้าเต็มผืน สามารถสวมใส่ได้จริง ไม่ใช่ผ้าตัวอย่างลาย ซึ่งมีขนาดเล็ก

ทดลองนุ่งผ้าแบบชาวชวาในโซนห้องกิจกรรม

         นอกจากนี้ พิพิธภัณฑ์ผ้า ในสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ ยังได้จัดทำ “ห้องกิจกรรม บาติก” เพื่อส่งเสริมความรู้ความเข้าใจที่เชื่อมโยงและสัมพันธ์กับนิทรรศการหลัก ประกอบด้วยกิจกรรมต่างๆ ดังนี้ เล่าเรื่องเมืองเก่า รู้จัก 7 เมืองในชวาที่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเคยเสด็จฯ เยือน หรือสถานที่ที่ทรงซื้อผ้าบาติกและมีผู้ทูลเกล้าฯ ถวายผ้าบาติก ประทับลายผ้าบาติก สนุกกับกิจกรรมที่ผู้เข้าชมจะได้รู้จักลายผ้าบาติกทั้ง 12 ลาย อุปกรณ์การเขียนลายผ้าบาติก เรียนรู้และสัมผัสอุปกรณ์การทำผ้าบาติก นุ่งผ้าบาติก เรียนรู้วิธีการนุ่งผ้าบาติกของชาวชวาผ่านจอวีดิทัศน์และทดลองนุ่งผ้าแบบชาวชวา และเกมผ้าบาติก สนุกกับเกมแบบจอสัมผัสที่มีให้เลือก 2 เกม ได้แก่ ประดิษฐ์ลายผ้า ออกแบบลายผ้าบาติกและตกแต่งสีสันตามความชื่นชอบ และปริศนาน่ารู้ ตอบคำถามเกี่ยวกับนิทรรศการผ้าบาติกในพระปิยมหาราช : สายสัมพันธ์สยามและชวา
นิทรรศการผ้าบาติกในพระปิยมหาราช : สายสัมพันธ์สยามและชวา นำเสนอเรื่องราวการเสด็จฯ เยือนชวาของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทั้ง 3 ครั้ง และจัดแสดงผ้าบาติกสะสมที่สวยงามจากเมืองต่างๆ บนเกาะชวา รวมถึงแสดงวีดิทัศน์ตลอดจนภาพอธิบายขั้นตอนการทำผ้าบาติก เพื่อให้ผู้ชมมีความรู้ความเข้าใจดียิ่งขึ้น นิทรรศการเปิดให้เข้าชมตั้งแต่วันที่ 1 พฤศจิกายน 2561–เดือนพฤษภาคม 2564 ณ ห้องจัดแสดง 3-4 พร้อมกันนี้ยังมีนิทรรศการ “งามสมบรมราชินีนาถ” ณ ห้องจัดแสดง 1-2 ด้วย