นกอีลุ้ม

                 สำหรับคนที่ชอบดูนกและกิจกรรมกลางแจ้งทั้งหลาย ฤดูฝนเป็นช่วงเวลาที่น่าเบื่อที่สุดอย่างไม่ต้องสงสัย เวลามีคนถามผู้เขียนว่าหน้าฝนควรจะไปดูนกที่ไหนดี คำตอบที่สมเหตุสมผลที่สุดอันนึงก็คือ ลองดูตามทุ่งนาหรือหนองน้ำใกล้ๆ บ้านครับ ไม่ต้องออกไปไหนไกล เพราะถ้าหวังว่าจะไปเดินดูนกแบบเต็มสตีมทั้งวันเหมือนช่วงหน้าแล้ง อาจจะเสียอารมณ์เปล่าๆ ยิ่งเร็วๆ นี้ มีพายุมังคุดและร่องมรสุมที่ทำให้เกิดฝนฟ้าคะนองเกือบทั่วประเทศ หากจะออกไปดูนกไกลบ้าน ก็เตรียมตัวหากิจกรรมในร่มทำเพื่อฆ่าเวลาระหว่างรอฝนหยุดได้เลย

                เป็นที่รู้กันในหมู่นักดูนกว่านกไม่ค่อยออกหากินในยามที่ฟ้ามืดครึ้ม แต่ข้อดีก็คือทำให้การดูนกในที่โล่งแจ้งอย่างนกทุ่ง-นกน้ำ ไม่ร้อนจนเกินไป ผนวกกับโอกาสที่จะได้เห็นนกน้ำที่ออกหากินในช่วงพลบค่ำหรือรุ่งสางเป็นหลัก ก็มักจะออกมาโชว์ตัวให้เห็นในช่วงครึ้มฟ้าครึ้มฝนด้วย นกยางไฟ (bitterns) และนกในวงศ์นกอัญชัน (rails and allies) ทั้งหลายเป็นตัวอย่างที่ชัดเจน สัปดาห์นี้ขอแนะนำให้รู้จัก “นกอีลุ้ม”นกอัญชันตัวเขื่องที่อพยพเข้ามาทำรังวางไข่ในประเทศไทยช่วงฤดูฝน บางท้องที่อาจรู้จักมันในชื่อ “นกไก่นา” มากกว่า ซึ่งจะว่าไป มันก็เป็นนกที่ชอบอาศัยอยู่ตามทุ่งนามากกว่านกอัญชันชนิดอื่นๆ ทั้งหมด

               ขอชี้แจงก่อนว่า “นกอัญชัน” ในที่นี้ใช้เรียกแบบกว้างๆ ครอบคลุมนกทุกชนิดในวงศ์ Rallidae ซึ่งรวมไปถึงพวกที่ไม่ได้มีชื่อขึ้นต้นว่านกอัญชันอย่าง นกกวัก (White-breasted Waterhen) นกอีโก้ง (swamphens) นกอีล้ำ (moorhens) และนกคู้ท (coots) ทั้งนี้หากไม่นับชนิดหลัง ตัวอื่นๆ ต่างก็ถูกตั้งชื่ออังกฤษตามลักษณะภายนอกที่ดูคล้ายไก่ ชื่อของนกอีลุ้มอาจจะแปลกแยกจากเพื่อนฝูงหน่อยตรงที่ถูกตั้งตามไก่ตัวผู้ว่า Watercock แทนที่จะใช้ “hen”เหมือนพวกพ้อง คงเป็นเพราะนกตัวผู้ในชุดขนฤดูผสมพันธุ์นั้นมีกระบังหน้าสีแดงที่ยื่นยาวโค้งออกไปทางด้านหลัง มองแล้วอาจทำให้นึกถึงหงอนไก่ตัวผู้

               นกอัญชันในประเทศไทยทุกชนิดหน้าตาเหมือนเดิมตลอดทั้งปี มีเพียงนกอีลุ้มชนิดเดียวที่ตัวผู้ในฤดูผสมพันธุ์หน้าตาต่างกับช่วงอื่นๆ ของปีโดยสิ้นเชิง จากนกอัญชันตัวสีน้ำตาลๆ ลายๆ ที่มีคอและขายาวกว่าชนิดอื่น เพศผู้เท่านั้นจะผลัดขนเป็นสีดำขลับทั้งตัวก่อนจับคู่ นกอีลุ้มเป็นหนึ่งในเมนูอาหารยอดนิยมและมีจำนวนลดลงมากจากการถูกล่า แม้จะเป็นสัตว์ป่าคุ้มครอง ซึ่งหมายความว่าการล่านั้นผิดกฎหมายและมีโทษตาม พ.ร.บ.สงวนและคุ้มครองสัตว์ป่า แต่ทุกวันนี้เรายังคงพบเห็นนกอีลุ้มวางขายเป็นอาหารอยู่ ในขณะที่หาตัวได้ยากขึ้นเรื่อยๆ อย่างเห็นได้ชัด

.............................

(นกอีลุ้ม : คอลัมน์นกป่าสัปดาห์ละตัว)