โดย - นายสวีสอง
เมื่อพูดถึงสมุนไพรที่มีรสขม สุดยอดของความขม เชื่อว่าเกือบจะทุกคนต้องนึกถึง ”บอระเพ็ด” เป็นอันดับแรกแน่นอน สอดรับกับสำนวนไทย “หวานเป็นลม ขมเป็นยา” ซึ่งมีมาแต่สมัยรุ่นปู่ย่าตายายของเรา ที่การันตีว่ามันขมจริงๆ ทว่า ภายใต้รสชาติที่ขมสุดๆนั้น “บอระเพ็ด” มีคุณค่า มีสรรพคุณทางยามหาศาล
เป็นสมุนไพรไม้เลื้อย ในวงศ์ Menisspermaceae ชื่อวิทยาศาสตร์ Tinospora crispa (L.) Miers ex Hook.f.& Thomson ชื่อสามัญ HEART-LEAVED MOONSEED ชื่ออื่น เครือเขาฮอ จุ่งจิง เจตมูลหนาม เจตมูลยาน เถาหัวด้วน หางหนู
ลำต้น เป็นไม้เถาเลื้อยเนื้ออ่อน แต่ถ้าอายุมากเนื้อของลำต้นอาจแข็งได้ เถาอ่อนผิวเรียบสีเขียว เถาแก่สีน้ำตาลอมเขียว ผิวขรุขระ เป็นปุ่มๆ เถากลมโตขนาดนิ้วมือ ประมาณ 1-1.5 ซม. ในเถาจะมียาง รสขมจัด ชอบขึ้นเกาะต้นไม้อื่นมักจะมีรากอากาศคล้ายเชือกเส้นเล็กๆ ห้อยลงมาเป็นสาย
ใบ เป็นใบเดี่ยว รูปใบพลูหรือรูปหัวใจ โคนใบหยักเว้า มีเส้นใบ 5-7 เส้นที่เกิดจากจุดโคนใบ
ดอก ออกเป็นช่อตามกิ่งแก่ตรงบริเวณซอกใบหรือปลายกิ่ง ดอกขนาดเล็กสีเหลืองอมเขียว,แดงอมชมพู, เขียวอ่อน, เหลืองอ่อน ช่อดอก ยาว 5-20 เซนติเมตร ประกอบด้วยกลีบดอก กลีบเลี้ยง อย่างละ 6 กลีบ
ผล มีลักษณะเป็นรูปไข่ กลมรี สีเหลืองถึงแดง ขนาด 2-3 ซม. มีเนื้อเยื่อบางๆหุ้มเมล็ด
ขยายพันธุ์ เพาะเมล็ดหรือตัดชำเถาแก่ ควรทำค้างให้บอระเพ็ดเลื้อย ชอบความชื้นปานกลาง แสงแดดเต็มวัน
ประโยชน์-สรรพคุณทางยา : มีการใช้บอระเพ็ดเป็นยาสมุนไพร สรรพคุณ แก้ไข้ แก้ร้อนใน กระหายน้ำ บำรุง กำลัง บำรุงไฟธาตุ ช่วยเจริญอาหาร รักษาโรคฝีดาษ โรคไข้เหนือ โรคไข้พิษทุกชนิด ใบ รักษาพยาธิในท้อง รักษาฟัน ตำให้ละเอียดพอกฝี แก้ฟกช้ำ ปวดแสบปวดร้อน ผล เป็นยา รักษาโรคไข้พิษอย่างแรงและเสมหะเป็นพิษ รักษาโรคทางเดินปัสสาวะ โรคโลหิตพิการ โดยส่วนที่ใช้เป็นยา คือ ราก ต้น ใบ ดอก ผล ส่วนทั้ง 5 เถาสด
- ราก แก้ไข้เหนือ ไข้สันนิบาต แก้ไข้พิษ ไข้จับสั่น ดับพิษร้อน ถอนพิษไข้ เจริญอาหาร
- ต้น แก้ไข้ แก้ไข้พิษ แก้ไข้กาฬ แก้ไข้เหนือ บำรุงกำลัง บำรุงธาตุ แก้อาการแทรกซ้อน ขณะที่เป็นไข้ทรพิษ แก้ไข้เพื่อโลหิต แก้เลือดพิการ แก้ร้อนในกระหายน้ำ แก้สะอึก แก้พิษฝีดาษ เป็นยาอายุวัฒนะ
- ใบ แก้ไข้ แก้ไข้พิษ แก้ไข้กาฬ แก้ไข้จับสั่น ขับพยาธิ แก้ปวดฝี บำรุงธาตุ ลดความร้อน ทำให้ผิวพรรณผ่องใสหน้าตาสดชื่น รักษาโรคผิวหนังผดผื่นคันตามร่างกาย แก้โลหิตคั่งในสมอง เป็นยาอายุวัฒนะ
- ดอก ฆ่าพยาธิในท้อง ในฟัน ในหู
- ผล แก้เสมหะเป็นพิษ แก้ไข้พิษ แก้สะอึก
วิธีใช้บรรเทาไข้ : เนื่องจากว่าต้นของบอระเพ็ด จะมีความขมมากหากกินสด จึงควรปรุงก่อน ดังวิธีต่อไปนี้
1.ใช้เถาแก่สดหรือต้นสด ประมาณ 15-20 เซนติเมตร (30-40 กรัม) ตำให้แหลกและคั้นเอาน้ำดื่ม หรือต้มกับน้ำโดยใช้ น้ำ 3 ส่วน ต้มเคี่ยวให้เหลือ 1 ส่วน ดื่มวันละ 2 ครั้ง ก่อนอาหารเช้า-เย็น หรือเวลามีอาการ
2.ใช้เถาสดประมาณ 2 ขีดหั่นแล้วนำดองเหล้าโรง แนะนำ 20 ดีกรีก็พอ กินเพียงครั้งละ 1 ช้อนชาก่อนอาหารเย็น
3.นำเถาบอระเพ็ดหั่นแล้วตากแห้ง จากนั้นบดเป็นผงผสมกับน้ำผึ้ง ปั้นเป็นลูกกลอน กินก่อนนอนวันละ 3-5 เม็ด
4.นำบอระเพ็ดตากแห้ง แล้วนำมาบดใส่แคปซูล กินวันละ 2-3 แคปซูล โดยกินก่อนอาหารเช้า เย็น (มื้อละแคปซูล หรือเช้า 1 เย็น 2 ก็ได้)
บอระเพ็ด : ป้องกันกำจัดศัตรูพืช
นำเถาสด 5 กิโลกรัม หั่นเป็นชิ้นเล็กๆ แล้วบดให้ละเอียดผสมน้ำ 10 ลิตร ทิ้งไว้ 2 ชั่วโมงนำมากรอง ก่อนฉีดพ่นควรผสมผงซักฟอกหรือแชมพู 1 ช้อนโต๊ะต่อน้ำ 10 ลิตร ฉีดพ่น 2 ครั้ง เมื่อมีปัญหาศัตรูพืช
แหล่งที่มาข้อมูล : โครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชอันเนื่องมาจากพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ,ค้นหาข้อมูลพืชที่ให้เครื่องยา: www.phargarden.com, ตัวอย่างพรรณไม้แห้ง : www.thaiherbarium.com, ฐานข้อมูลเครื่องยาสมุนไพร คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี, วิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี,
ข่าวที่เกี่ยวข้อง