"สมอไทย"ราชาแห่งยา ริดสีดวงหาย!

             หมอพื้นบ้านมักนำดอก ผล หรือแม้แต่เปลือกต้นของ “สมอไทย” ซึ่งมักพบตามป่าเบญจพรรณ ป่าเต็งรัง ป่าดิบแล้ง ตามทุ่ง  มาใช้ทำยา เพราะในสารสกัดจะมีสารแทนนิน (Tannin) อยู่มาก ซึ่งมีฤทธิ์ในการกำจัดสารพิษ และบำบัดโรคหลายชนิด โดยเฉพาะช่วยระบายท้องผูก ท้องร่วงเรื้อรัง และริดสีดวงทวาร ได้ผลดียิ่ง

            เป็นไม้ยืนต้นจนาดกลางถึงใหญ่ ในวงศ์ Combretaceae  มีชื่อเรียกอื่นๆ เช่น สมอ (นครราชสีมา) ม่าแน่ (เชียงใหม่) สมอไทย สมออัพยา (ภาคกลาง) หมากแน่ะ (แม่ฮ่องสอน) มะน่ะ หมากนะ ส้มมอ

 

 

            ลำต้น  สูง 20-30 เมตร เรือนยอดกลมกว้าง เปลือกต้นขรุขระ สีเทาอมดำ แตกเป็นสะเก็ดห่างๆ ยอดอ่อนมีขนสีน้ำตาลหนาแน่น 

            ใบ เดี่ยว เรียงตรง รูปไข่  กว้าง 5-10 ซม. ยาว 11-18 ซม.ปลายใบมนหรือเป็นติ่งแหลม โคนกลม ขอบเรียบ แผ่นใบเหนียวคล้ายแผ่นหนัง ผิวด้านบนเป็นเงามันมีขนเล็กน้อย ก้านใบยาว 1.5-3 ซม. มีขนคล้ายไหม มีต่อม 1 คู่ ใกล้โคนใบ 

           ดอก ออกเป็นช่อคล้ายช่อเชิงลดหรือช่อแยกแขนง มี 3-5 ช่อ สีขาวอมเหลือง มีกลิ่นหอมอ่อนๆ  ออกที่ซอกใบหรือปลายกิ่ง ยาว 5-8.5 ซม. ไม่มีก้านช่อดอก หรือก้านช่อดอกสั้น แกนกลางสั้นและเปราะ มีขนสั้นนุ่ม

           ผล แบบผลผนังชั้นในแข็ง รูปรีหรือเกือบกลม กว้าง 2-2.5 ซม. ยาว 2.5-3.5 ซม. ผิวเกลี้ยง เมื่อแก่สีเขียวอมเหลือง หรือสีเขียวปนน้ำตาลแดง 

เมล็ด แข็ง มี 1 เมล็ด ยาวรี ออกดอกเดือนเมษายนถึงมิถุนายน ติดผลราวเดือนกันยายนถึงธันวาคม

 

 

               คุณสมบัติของ  สมอไทย  ป้องกัน และรักษาสารพัดโรค เช่น เช่น โรคมะเร็ง โรคตับ โรคติดเชื้อ โรคภูมิแพ้ หอบหืด ท้องผูกเรื้อรัง ท้องเสีย ลดไขมันและน้ำตาลในเลือด กำจัดสารพิษออกจากร่างกาย มีสารต้านอนุมูลอิสระ ช่วยชะลอความชรา ต้านไวรัส แบคทีเรีย ต้านการอักเสบ และอุดมด้วยวิตามิน แร่ธาตุที่มีประโยชน์ต่อร่างกายหลายชนิด เช่น วิตามินเอ วิตามินซี แคลเซียม และฟอสฟอรัส เรียกว่ามีสรรพคุณครอบจักรวาล ในอินเดียจึงถือว่าสมอไทยเป็น“ราชาสมุนไพร” หรือ “ราชาแห่งยา”

สรรพคุณทางยา : ตามตำรับยาไทย

          ผลอ่อน มีฤทธิ์เป็นยาระบาย และสมานลำไส้ 

          ผลแก่  อมกลั้วคอแก้เจ็บคอ เป็นยาสมานลำไส้ ห้ามเลือดทั้งภายในภายนอก เป็นยาละลายเสมหะ ขับเสมหะ แก้ไอ ลิ้นไก่อักเสบ แก้ลำไส้อักเสบเรื้อรัง แก้ท้องผูก โรคท้องมาน แก้ท้องร่วงเรื้อรัง ถ่ายเป็นเลือด ริดสีดวงทวาร สมานแผลในลำไส้ แก้ท้องเสีย แก้สตรีตกเลือด เป็นยาระบาย แก้ปวดท้อง ขับน้ำเหลืองเสีย

 

 

          เนื้อหุ้มเมล็ด แก้ท้องผูก แก้บิด แก้ท้องอืดท้องเฟ้อ รักษาโรคเกี่ยวกับน้ำดี ตับม้ามโต โรคท้องมาน อาเจียน อาการสะอึก โรคหืด และท้องร่วงเรื้อรัง 

          เปลือกต้น ขับปัสสาวะ บำรุงหัวใจ ขับน้ำเหลืองเสีย 

          เปลือกต้นและแก่น แก้ท้องเสีย 

          ทั้งต้น ขับเสมหะ แก้เสียวคอ แก้ท้องผูก เป็นยาฝาดสมาน 

          ดอก รักษาโรคบิด

          อย่างที่ทราบกันดีว่า สมอไทย มีรสชาติมากมาย มาดูกันว่าแต่ละรสของสมุนไพรชนิดนี้จะช่วยในเรื่องใดบ้าง
          รสเปรี้ยว- มีสรรพคุณกัดเสมหะ แก้ไอ แก้กระหายน้ำ ฟอกโลหิต แก้ประจำเดือนไม่ปกติ แก้โรคท้องผูก ชำระล้างเมือกมันในลำไส้

 

          รสฝาด- ช่วยสมานแผลในปากไปจนถึงแผลในกระเพาะลำไส้ แก้ท้องเสีย แก้บิด ซึ่งสรรพคุณของรสฝาดช่วยระงับการถ่าย และช่วยให้ถ่าย ดังนั้น เมื่อรสเปรี้ยวและรสฝาดของสมอไทยมาอยู่รวมกัน จึงทำให้มีสรรพคุณเป็นทั้งยาระบายและยาระงับการถ่ายไปในตัว
          รสหวาน- บำรุงกำลัง
          รสขม- แก้ไข้ บำรุงน้ำดี ถอนพิษผิดสำแดง ช่วยเจริญอาหาร
          รสเผ็ด- ขับลมในกระเพาะ ลำไส้ แก้ปวดท้องจุกเสียด ช่วยย่อยอาหาร
          รสเค็ม- ช่วยให้ผิวพรรณเปล่งปลั่ง แก้ประดงน้ำเหลืองเสีย และรสเมา แก้พิษฝี พิษแมลงสัตว์กัดต่อย แก้พยาธิต่างๆ แก้ริดสีดวง ระงับประสาท ทำให้นอนหลับสบาย

แหล่งที่มาข้อมูล : ฐานข้อมูลสมุนไพร คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี ,วิกิพีเดีย